Fiskal siyosat, davlаt byudjeti va uning taqchilligi

Fiskal siyosat, davlat byudjeti va uning taqchilligi   

. 

 

451 

 

etishning ahamiyati,  shuningdek  jamiyatning  tarkibiy  tuzilishini  kiritadi,  D.Keyns 

ikkinchi  guruhga  mustaqil  o‘zgaruvchan  omillarni:  iste’molga  moyillik, 

kapitalning  samaradorligi va foiz normasini, uchinchi guruhga  bandlik va milliy 

daromad hajmini kiritgan.  

D.Keyns  iqtisodiyotga  davlatning  aralashuvni  mustaqil  o‘zgaruvchan 

omillarga  ajratib,  u  bandlik  va  milliy  daromad  hajmiga  ta’sir  ko‘rsatadi  deb 

hisoblangan.  Bunda xal qiluvchi shart sifatida davlat fiskal va pul kredit siyosati 

investitsiyalarni rag‘batlantirishda namoyon bo‘ladi, deb ko‘rsatadi.

 

 

Coliqlar fiskal siyosatning bir qismi sifatida namoyon bo‘lishini K.Makkonell 

va S.Bryu ko‘rsatib uni rag‘batlantiruvchi va to‘sqinlik qiluvchi siyosatlar sifatida 

ifodalashga alohida e’tibor qaratadi. 

“Fiskal  siyosatning  asosiy  maqsadi,  -deb  yozishadi  ular,  ishsizlik  va 

inflyasiyani 

tugatishdan 

iboratdir. 

Tanazzul 

davrida 

kun 

tartibida 

rag‘batlantiruvchi fiskal siyosat to‘g‘risidagi masala paydo bo‘ladi. 

U  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi:  (1)  davlat 

xarajatlarining  ko‘payishi  yoki  (2)  soliqlarning 

pasayishi,  yoxud  (1)  va  (2)ni  birga  qo‘shib  olib 

borish. 

Agar  iqtisodiyotda  ortiqcha  talab  tufayli 

paydo  bo‘lgan  inflyasiya  sodir  bo‘lsa,  bunga 

to‘sqinlik qiluvchi fiskal siyosat mos keladi. Bunday 

fiskal  siyosat  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi:  (1) 

xukumat  xarajatlarining  kamayishi,  yoxud  (2) 

soliqlarning ko‘payishi, yoxud (1) va (2)ning birga 

qo‘shib  olib  borilishi.  Fiskal  siyosat  bashartida 

iqtisodiyot  oldida  inflyasiya  ustidan  nazorat  qilish 

muammosi turadigan bo‘lsa, xukumat byudjetining 

ijobiy qoldig‘iga tayanishi lozim”

3

. 

XX  asrning  20-yillariga    kelib,    davlat 

moliya  siyosati  neoklassik  oqim  vakillarining 

konsepsiyasiga asoslangan, uning asosiy yo‘nalishi 

quyidagilardan 

iborat 

bo‘lgan: 

davlatning 

iqtisodiyotga  aralashmasligi;  erkin  raqobatga  asoslangan    xo‘jalik  faoliyatini  

tartiblashda bozor mexanizmidan samarali foydalanish. 

Davlat  monopolistik  kapitalizmining  rivojlanishi  oqibatida,  30-60 

yillarga  kelib  moliyaviy    siyosat  negizida  asosan  keynischilik  va  neokeynschilik 

oqim maktablarining iqtisodiy konsepsiyalari joy oldi. 

Keyinchalik  yo‘nalishining  moliyaviy  konsepsiyasida  quyidagi  asosiy 

yo‘nalishlar ustuvorlikni egallagan; 

-  Kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarish  jarayonining  barcha  muhim 

muammolarini  resurslar  taklifini  o‘rganish  bilan  emas,  balki  resurslarning 

sotilishini ta’minlovchi talab nuqtai nazaridan qarab chiqish zarur; 

                                                           

3

 Economics : principles, problems, and policies / Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue.– 17th ed. P-210 

---