Fizika fanidan qo’llanma!
Download 227.5 Kb.
|
Fizika
|
Nisbiylik
Nisbiylik nazariyasining asosiy postulatlari : a) Tabiatdagi barcha jarayonlar har qanday inertsial sistemada bir hil yuz beradi. b) yorug’likning vakuumdagi tezligi barcha inertsial sistemalarda bir hildir . U manbaning harakat tezligiga ham yorug’likni qabul qilgichning tezligiga ham bog’liq emas Elektronning tinchlikdagi energiyasi 0,51 MeV teng Galileyning nisbiylik prinspi: a) Inertsial sanoq sistemasini tinch yoki tog’ri chiziqli tekis harakatda ekanligini sistemaning ichida o’tkaziladigan hech qanday mexanik tajribalar yordamida ajratib bo’lmaydi. b) Barcha inersial sanoq sistemalarida harakat qonunlari bir hil bo’ladi m massali ko’mir hammasi bo’lib me energiyaga ega Maxsus nisbiylik nazariyasi bu fizikaning fazo va vaqtning asosiy xususiyatlarini o’rganadigan bo’limidir Yorug’lik tezligiga yaqin tezliklarda harakatlanayotgan shar qo’zg’algan kuzatuvchi uchun harakat yo’nalishida siqilgan aylanish elipsoidi shakliga ega bo’ladi Yorug’lik tezligiga yaqin tezliklarda harakatlanayotgan kosmik kema ichidagi shar ekipaj a’zolari uchun radiusi o’zgarmagan shar shaklida bo’ladi Optika Shaffof bo’lmagan buyum orqasida ( nuqtaviy yorug’lik manbaidir) soyaning hosil bo’lishi yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalish qonunining natijasidir Yorug’lik ko’ndalang to’lqindir Yorug’lik nuri – bu yorug’lik energiyasining tarqalish yo’nalishini ko’rsatuvchi to’g’ri chiziq Yorug’lik nuri optic zichligi kattaroq muhitdan optic zichligi kichikroq muhitga o’tganda sinish burchagi tushish burchagidan katta bo’ladi Yorug’lik nuri optic zichligi kichikroq muhitdan optic zichligi kattaroq muhitga o’tganda tushish burchagi sinish burchagidan kichik bo’ladi Yorug’likning muhitda tarqalishi tezligining electron mangnit to’lqinlar chastotasiga bog’liq Muhit sindirish ko’rsatkichining tushayotgan yorug’lik chastotasiga bog’liqligi dispersiya deyiladi Yorug’lik dispersiyasi hodisasi – bu oq yorug’likning prizma yordamida monohromatik nurlarga ajralishi Yorug’lik dispersiyasi hodisasi – bu muhit sindirish ko’rsatkichini yorug’lik to’lqin uzunligiga bog’liqligi Osmonda kamalakning hosil bo’lishi yorug’lik dispersiyasi bilan tushuntiriladi Ingichka tirqich orqali o’tgan o’q yorug’likning ekranda rangli yo’llar hosil qilishi yorug’lik dispersiyasi bilan tushuntiriladi turli to’lqin uzunligiga ega bo’lgan ikkita yorug’lik dastasidan interferensiya qanday sharoitda kuzatilmaydi Ikkita yorug’lik to’lqinining ustms-ust tushishi natijasida fazoning ba’zi joylarida susayishi yoki kuchayishi interferensiyasi deyiladi Darxtning soyasi yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalish qonuni asosida tushuntiriladi Turmalin – qutblash uchun ishlatiladi va yorug’likning yarmini o’tkazadi Yorug’likning turmalin kristaldan o’tishga doir tajribalardan yorug’likning ko’ndalang to’lqin ekanligi kelib chiqadi Tabiiy yorug’lik qutblanganda intensivlik ikki marta kamayadi Ninachining qanotlari yupqa moy pardasining rangli tovlanishi interferensiyaga asoslangan Fizik hodisalarga yorug’lik interferensiyasi , elektrmangnit to’lqinlar dispersiyasi qutblanish kiradi Yorug’lik oqimini spektorlarga ajralish uchun shisha prizma va difraksion panjara ishlatiladi Ko’zga ko’rinadigan nurlarning chastotasi eng kattasi binafsha eng kichigi qizil Yorug’lik bir muhitdan ikkinchi muhitga o’tganda chastota rangi o’zgarmaydi Ikki xil rang qo’shilsa qora bo’ladi, nur bo’lsa oq Yorug’lik rangi chastotasiga bog’liq Ikkita tabiiy manbalardan chiquvchi yorug’lik to’lqinlarining o’zaro kogirentligini taminlash mumkin emas Kogirent bo’lmaganligi uchun o’zaro bog’liq bo’lmagan yorug’lik manbalaridan interferensiya kuzatilmaydi Tushish burchagi sinish burchagiga teng bo’lishi tushish burchagi va sindirish ko’rsatkichiga bog’liq Optik zichligi katta bo’lgan muhitda burchak va tezlik kichik bo’ladi va aksincha yig’uvchi linzada buyum bilan uning haqiqiy tasviri orasida masofa eng kamida 4F gat eng bo’ladi Buyum sochuvchi linza uning ikkilangan focus masofasiga nisbatan uzoqroq joylashgan bo’lsa uning tasviri kichiklashan to’g’ri mavhum bo’ladi Buyum yupqa yig’uvchi linzadan 2F masofada joylashgan bo’lsa uning tasviri teskari haqiqiy o’zining kattaligida bo’ladi Lupada mavhum to’g’ri kattalashgan tasvir hosil bo’ladi Buyumning kattalashgan haqiqiy tasvirni hosil qilish uchun yig’uvchi linzadan foydalaniladi Ikkiyoqlama botiq linza yordamida buyumning haqiqiy tasvir olish mumkin agar linza optic zichligi linzanikidan kattaroq bolgan shaffof muhitda bo’lsa n >n Odam ko’zining tor pardasida kichraydan tonkarilgan haqiqiy tasvir hosil bo’ladi Lupa mavhum kattalashgan to’lgri tasvir beradi va d praeksion apparatlarda haqiqiy to’nkarilgan kattalashgan tasvir hosil bo’ladi va F Fotoapparatlarda kichraygan to’nkarilgan haqiqiy tasvir hosil bo’ladi va d>2F bo’ladi a = arctgη a- burchak ostida tushganda singan va qaytgan nurlar o’zaro perpendikulyar bo’ladi Buyum 2F da turganda buyum va uning tasviri o’rasidagi masofa eng kichik bo’ladi d< F – lupa F Yorug’lik suvdan shishaga o’tganda to’la qaytish hodisasi ro’y berishi mumkin emas chunki suvning sindirish ko’rsatkichi shishanikidan kichik To’la ichki qaytish burchagi a bo’lganda yorug’likning tezligi:C*sina tushish burchagi o’zgarsa ham nisbiy sindirish ko’rsatkichi n o’zgarmaydi ya’ni n bo’lib qolaveradi Sindirish burchagi nuqtadan nuqtaga o’tganda uzliksiz o’zgaradigan muhitda yorug’lik nurlari egri chiziq bo’lishi mumkin To’siqning o’lchami d bo’lsa geometric optikaning tatbiq chegarasi d>λ bilan ifodalanadi Qizil nurlar uchun yig’uvchi linzaning focus masofasi eng katta bo’ladi Qizil nur bilan bir jinsli muhitda eng katta tezlik bilan tarqaladi Qizil nur moddalarga tushganda kamroq sinadi Moddalar siyraklashtirilganda atom gaz holatda chiziqli spektorga ega bo’ladi Gaz atomining nurlanishi spektori chiziqli bo’ladi Bitta moddaning chiqarilish va yutilish spektorlari o’xshash chastotalari teng Download 227.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|