Fizika fanidan qo’llanma!
Download 227.5 Kb.
|
Fizika
|
Izajarayonlar
Izaxorada p,T o’zgaradi V= const Izobarada V, T o’zgaradi p = const Izotermik V, p o’zgaradi T = const Adibatik p,T,V o’zgaradi tashqi muhit bilan issiqlik almashmaydi Gazning birdan kengayishi Adiabatdir bunda harorat pasayadi Ideal gazni adiabat tarzda siqib ish bajarilganda gaz molekulalaarining kinetic energiyasi ( temperaturasi) ortadi potensial energiya o’zgarmaydi Izobarik jarayonda ichki energiyasining o’zgarishi 0.6Q Izobarikda eng katta Adiabatikda eng kichik ish bajariladi Izoxorik A=O Ideal gaz Adiabatik kengaysa uning harorati va ichki energiyasi kamayadi siqilganda ortadi Ideal gaz Izabarik kengayganda harorati va ichki energiyasi ortadi siqilganda kamayadi Izoxorik jarayonda issiqlik miqdori ichki energiyasi o’zgarishiga sabab bo’ladi Izobarik qizdirilganda ichki energiya ortadi Izotermik o’zgarmaydi Erkin siljiy oladigan porshen deyilgan bo’lsa Izobarik jarayon bo’ladi (Gazlar) molyar massasining kichigining tezligi katta bo’ladi Gaz bosimining temperaturaga bog’liqligini Sharl tajribasida isbotlagan Gaz hajmining temperaturaga bog’liqligini Gey Lyussak o’rgangan Gaz bosimining hajmga bog’liklagini Boyl – Mariot aniqlagan Izotermik jarayonda ichki energiya o’zgarmaydi Termodinomkaning 1 qonuni Inergiyaning saqlanish qonuni deyiladi Bekor aylanayotgan mator, ishlayotgan matordan tezroq qiziydi Termodinomikaning ikkinchi qonuni tabiatdagi jarayonlatni yo’nalishlarini ko’rsatadi. Issiqlik mashinasida ichki energiya hisobiga ish bajariladi AU=Q+A tashqi kuchlar ish bajarganda. AU=Q-A gaz ish bajarganda ichki energiyaning o’zgarish Gazni suyuqlikdagi ishi uning ichki energiyasini o’zgartirishiga adiabatic jarayonda teng bo’ladi Qattiq jismlarning eriganda tarkibi o’zgarmaydi Sovun pufagining sirt taranglik energiyasi , shunday radiusli shar shaklidagi sovun eritmasining sirt taranglik energiyasidan 2 marta katta bo’ladi ( ) Elektr Ikki zaryadli musbat ioni mavjud emas Deteriyning ikki karra zaryadlangan musbat ioni bo’lmaydi Faqat valentli elektronlar erkin bo’ladi Shar va tekislik shaklidagi o’tkazgichlardagi zaryad tekis taqsimlanadi tok kuchi skalyar , ammo ishorasi kattalik Elektroskoplar – zaryad borligini sezish uchun qo’llanadi Zaryadlangan sfera hosil qilayotgan elektrostatik maydon kuchlanganligi sfera ichidagi ixtiyoriy nuqtada nolga teng Jism manfiy zaryadlanganda massa ortadi , musbat zaryadlanganda esa massa kamayadi Zaryadni yo’qotish Razryad deyiladi Manfiy jism zaryadlansa massasi kamayadi , musbat jism zaryadlansa massasi ortadi Vaqt qarshilik deb hisoblanadi Tok kuchi, E,Yu,K zaryad skalyar kattaliklarga misol bo’ladi Kondensatorlar zanjirda ketma-ket ulanganda kuchlanish tushishlari har xil zaryadlari bir xil bo’ladi o’tkazgich boshqa o’tkazgich yaqinlashtirilganda uning sig’imi ortadi Ikkita bir xil sig’imli kandensatorlar ulanganda C= C. parallel ulaganda esa C=2C. bo’ladi Q=const, -U = const Zaryadlangan (tok manbaidan uzilgan) kondensatorning zaryadi plastinkalar uzoqlashsa yaqinlashsa ham o’zgarmaydi kuchlanish esa o’zgaradi Tok manbaiga ulangan kondensatonning plastinkalari orasidagi masofa zaryadga teskari proporsionol Kondensator plastinkalar orasiga uchinchi plastinka kiritilsa uning elektr sig’imi o’zgarmidi Tok manbaiga ulangan kondensatorning plastinkalar orasidagi masofa o’zgartirilsa ham kuchlanish o’zgarmaydi, zaryad o’zgaradi Kondensatordagi zaryad miqdori yoki potensionol yoki kuchlanish o’zgarsa ham uning elektr sig’imi o’zgarmaydi Zaryad va potensiol ko’paytmasining o’lchamligi energiya o’lchamligiga to’g’ri keladi Manfiy zarra elektr maydon kuchlanganligi chiziqlar yo’nalishida harakatlansa uning tezligi va kinetic energiyasi kamayadi Kuch maydon kuchlanganligi tok zichligi vector kattaliklarga misol bo’ladi Musbat zarra elektr maydon kuchlanganligi chiziqlar yo’nalishida harakatlansa uning tezligi va kinetic energiyasi ortadi Istalgan turdagi zaryadga mangnitning istalgan qutbi yaqinlashtirilganda ular tortishadi Shar sfera tekislik va yassi kondensatorda zaryad sirt bo’ylab tekis qolganlarda sirt bo’ylab notekis taqsimlanadi Elektr maydoniga kiritilgan o’tkazgich ichida natijaviy maydon kuchlanganligi nolga teng bo’ladi Elektr maydonning kuchlanganlik chiziqlari ekvopotentsial sirtlarga tik ravishda bo’lib potentsial kamayadigan yo’nalishda bo’ladi Elektrostatik maydonda potensial yuqoriga tomon ortib bormoqda, bu holda maydon kuchlanganligi pastga yo’nalgan bo’ladi Elektr maydon berilgan nuqtasining kuchlanganligi deb maydonning shu nuqtasida joylashgan birlik musbat zaryadga ta’sir etayotgan kuchga aytiladi Zaryadlari bir xil bo’lgan sharlarning radiusi kattasining potensiali kichik bo’ladi va aksincha electron bir jinsli elektr maydonga, maydon kuch chiziqlariga qarama qarshi yo’nalishda uchib kirsa elektronning tezligi ortadi. Musbat zaryad elektr maydon kuchlari tasirida potentsiyali yuqori nuqtadan potentsiali past nuqtaga kochirilsa uning kinetic energiyasi ortadi potensial energiyasi kamayadi. Elektrastatik maydonning ikki nuqtasi potensialari ayirmasi birlik musbat zaryad maydonning shu nuqtalarida ega boladigan potential energiyalari farqi bilan aniqlanadi. Ipga bog’langan musbat zaryadlangan sharcha bir jinsli elektr maydonda vertiqaldan o’ng tomonga og’sa elektr maydon kuchlanganligi vektori.Gorizantal o’nga yo’nalgan bo’ladi. Elektrastatik maydon potensiali yuqoriga ortsa maydon kuchlanganligi pastga yo’nalgan bo’ladi. Jismning ichida va sirtida potentsiallar teng bo’ladi. Elekttr maydon kuchlanganlik chiziqlari sirtga perpendiqulyar bo’ladi. O’tkazgichdagi kuchlanish yoki tok kuchi o’zgarsa ham uning qarshiligi o’zgarmaydi. Aylanish o’qi, elektrometr ko’rsatkichi og’irlik markazidan o’tgan bo’lsa elektrometr potensiallar farqi shkaladagi eng katta qiymatni ko’rsatadi. Nuqtaviy zaryadning birjinsli muhitdagi elektr maydonning ekvopotentsiol sirtrlari sfera shaklida bo’ladi. Ma’lum masofada joylashgan ikki bir xil nuqtaiy zaryad o’rtasidan otgan ekvopotentsiol sirtning shakli tekislik bo’ladi. Agar zaryad ekvopotentsiol sirt bo’ylab ko’chirilsa uning potentsiol energiyasi o’zgarmaydi. Om * m va orasida farqi 10 marta . Sim necha marta uzaysa qarshilik uning kvadraticha ortadi. Nuqtaiy zaryadning bir jinsli muhitdagi ekvopotentsial sirtlari sfera shaklida bo’ladi. Qutbli molequlalardan tuzilgan dreelektrik bir jinsli elektr maydoniga kiritilsa dipol asosan maydon yo’nalishida joylashgan Maydon bir jinsli bo’lishi sharti=const . Zaryad ishorasi manfiy bo’lsa elektrostatik maydondagi zaryadga tasir etayotgan kuch va elektrostatik maydon kuchlanganligi yo’nalishlari qarama qarshi bo’ladi Elektrostatik maydonning ikki nuqtasi potentsial farqi birlik musbat zaryad maydonning shu nuqtalarda ega bo’ladigan potentsionol energiyalari farqi bilan aniqlanadi ____R=r bo’lsa U= R=r bo’lganda quvvat eng katta qiymatga erishadi Elektron bir jinsli elektr maydoniga maydon kuch chiziqlariga qarama qarshi yo’nalishda uchib kirganda uning tezligi ortadi bir xil yo’nalishda uchib kirganda uning tezligi kamayadi Zaryad va protensionol ko’paytmasi energiya beradi Ekvopotentsionol sirtda bajarilgan ish nolga teng Elektr zaryadni tashuvchi jismlar orasidagi masofa shu jismlar o’lchamlaridan juda katta marta ko’p bo’lsa ularning nuqtaviy zaryad deb hisoblanadi Zaryadning saqlanish qonuni: Atrof muhit bilan zaryad almashmaydigan tizimlardagi zaryadlarning algebraic yig’indisi o’zgartirmaydi qutbsiz dielektriklardagi elektr maydon kuchlanganligi nolga teng Maydon kuchlanganligi moduli birinchi nuqtadan ikkinchi nuqtaga ko’chishdagi o’zgarishga qarab kuch chiziqlarining zichligi o’zgarish to’g’risida hukm chiqarish mumkin O’tkazgichga jismning o’lchamlari va shaklini atrof muhitning elektr xossalari o’zgartirish yo’li bilan eng ko’p zaryad to’plash mumkin O’tkazgichdan yasalgan zaryadlanmagan shar bir jinsli elektr maydoniga kiritilganda harakatlanmaydi Elektr tokining mangnit ta’siri tok istagan muhitdan o’tganda kuzatiladi Elektr maydon biror nuqtadagi potentsiol: deb maydonning shu nuqtasiga kiritilgan bir birlik musbat zaryadga mos kelgan potentsioli energiyaga teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi Tok manbai: E Yu K (Elektr yurituvchi kuch)deb: Birlik musbat zaryadni zanjir bo’ylab ko’chirishda tashqi kuchlarning bajargan ishiga miqdor jihat teng fizik kattalikka aytiladi O’tkazgichda elektr tokining tarqalish tezligi deganda elektr maydonning tarqalish tezligi tushuniladi Harakat qilayotgan electron va protonga modullari teng yo’nalishlari qarama- qarshi kuchlar ta’sir etadi Cho’g’lanma lampa tolasining ichidagi harorat sirtidagidan katta Download 227.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|