Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

13- ISH. TO`XTATUVCHI POTENTSIALNI O`LCHASH
YO`LI BILAN PLANK DOIMIYSINI ANIQLASH. 
Ishning makqadi : Fototok va kuchlanish orasidagi bog`lanishni O`rganish; Plank
 
 
 
doimiyligini to`xtatuvchi potentsialini o`lchash yo`li bilan
aniqlash. 
KIRISH 
Ma'lumki, tashqi fotoeffektning vol't-amper xarakteristikasi 1-rasmda 
keltirilgan ko`rinishga ega bo`ladi. 

---

Rasm 1. Fotoeffektning vol't-amper xarakteristikasi 
Fotokatodga yorug`lik tushganda hosil bo`ladigan fototok kuchi I
f
, anod va 
katod orasiga Beriladigan U kuchdanishga bog`liq.Rasmdan ko`rinadiki, 
kuchlanish U = O bo`lganda fototok kuchi  I
f 
nol'ga teng bo`lmaydi. Demak, 
katoddan chiqqan fotoelektronlar"boshdlang`ich kinetik' energiyaga ega bo`lib, 
ular aniodga yetib bora oladi. Manfiy kuchlanish berilganda elektronlarning 
tormozlanishi natijasida Fototok kamayadi. Manfiy -kuchlanishning "to`xtatuvchi 
potentsial : U
T
" deb ataladigan qiymatida eng katta energiyali elektronlar ham 
anodga borib yeta olmaydi va fototok nol'ga aylanadi.
Bu holda
2
2
max
mv
=cU
T 
(1) 
tenglik bajariladi. Bu yerda, 
m- fotoelektron massas i,
e - zaryadi, :
Ѵ
max
-uning maksimal tezligi. 
Demak, to`xtatuvchi potentsialni o`lchash yo`li bilan fotoelektronlarning maksimal 
energiyasi va tezliklarini -anqlash.mumkin. 
(1) 
ni hisobga olib Enshteyn tenglamasini -quyidagicha yozish mumkin 

---

h 
Ѵ=A+eU
T
(2) 
(2) 
munosabatni
Ѵ
m 
va 
Ѵ
m 
chastotalar uchun yozamiz; 
h 
Ѵ
m
=A+eU
m
(3) 
h 
Ѵ
n
=A+eUn
m
(4) 
Ѵ
m
va 
Ѵ
n
chastotalar ma`lum bo`lganda (3) va (4) tenglamalardan Plank 
doimiyligi h va elektronlarning fotokatod moddasidan chiqish ishi A larni aniqlash 
mumkin: 
h  = e 
(5) 
A = e 
(6) 
Kerakli asboblar : mikrofotometr MF - 2, vakuumli fotoelement CSV-3, .yorug`lik 
filtrlari, o`zgarmas tok manbai. (1,5V), voltmeter, reostat. 
TAJRIBA QURILMASINING TAVSIFI. 
Bu ishda manfiy kuchlanishlar soxasidagi kichik fototoklarning qayd qilish
uchun MF - 2 markali mikrofotometrdagi ko`zguli galvanometr ishlatiladi . 
Mikrofotometrdagi yarim o`tkazgichli fotoelement vakuumli – SCHV-3 
fotoelement bilan almashtiriladi. 
Asbobning optik sxemasi fotometrik hisoblash qismlaridan iborat (2 - 
Rasm). Ikki qism uchun ham yorug`lik manbasi vazifasini bitta lampa bir bajaradi. 
Kalitning- "zakrito" holatida mikrofotometrning hisoblash shkalasi "nol'" ni 
ko`rsatishi kerak. Aks holda gal'vanometrning korrektorini burash yo`li bilan
shkalaning "nol'" xolati topiladi. . 

---

2. Mikrofotometr stolchasiga yorug`lik fil'trlaridan biri qo`yiladi va asbob lampasi 
yoqiladi.
3. Yoritish tirqishining tasviri (yorug` dog` kuzatish ekranining o`rtasiga 
fokuslanadi.
4. Potentsiometr R yordamida manfiy kuchlanish nol'ga teng qilib olinadi. Kalit K' 
yordamida gal'vanometr G ulanib,mikrofotometrning- millimetrli shkalisi 
kuzatiladi. Agar shkalaning og`ishi 30 - 50 bo`limdan kichik bo`lsa tirqishning 
kengligi bir oz oshiriladi. 
5. Potentsiometr yordamida manfiy kuchlanish fototok nolga tenglashguncha
oshiriladi và U
T 
hamda yorug`lik filtr i o`tkazayotgan yorug`lik to`lqin uzunligi 
yozib olinadi. 
6. Tajriba bir nechta yorug`lik filtrlar I bilan o`tkaziladi. 
7. Yozib olingan yorug`lik to`lqin uzunliklaridan chastotalarga o`tilib (5) va (6) 
formulalar yordamida 
hA
T 
lar hisoblanadi. 
8. Turli chastotalar uchun h va A lar hisoblanib, ularning o`rtacha qiymatlari va 
xatoliklar topiladi. 
NAZORAT SAVOLLAR. 
1. Tashqi fotoeffektni o`rganishga imkon beruvchi tajriba sxe-masini tushuntiring. 
2. Fototok kuchi kuchlanishga qanday bog`liq? 
3. Fotoeffekt vaqtida metalldan chiqayotgan elektronlarning kinetik energiyasini 
qanday 'aniqlash mumkin? 
4. Tajribada Plank doimiyligi va elektronlarning metalldan chiqishi qanday 
aniqlanishi mumkin? 
; . 
5. Ushbu ishda qo`llanilgan to`xtatuvchi potensialni o`lchash sxemasini 
tushuntiring. 
Adabiyotlar-/ 1,2, 3, II /.