Физика кафедраси физика фанидан маърузалар
Download 0.92 Mb.
|
ФИЗИКА ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР
- Bu sahifa navigatsiya:
- Моддий нуœта кинематикаси
2 – маъруза
КЛАССИК КИНЕМАТИКАЖисмлар ва уларнинг б¢лакларини ¢заро жойлашишини ваœт ¢ти-ши билан ¢згаришидан иборат б¢лган механик ¯аракат, материя ¯арака-тининг формуларидан биридир. Кинематика жисмларнинг ¯аракатини уларни вужудга келтирувчи сабабисиз урганади. Жисмнинг ¯аракатини ифодалаш учун ваœтнинг ¯ар бир моментини, фазодаги ¯олатини ва жисмнинг тезлигини к¢рсатиш керак. Жисмларнинг ¯амма ¯аракатларини иккита асосий турга б¢лиш мумкин: Илгариланма ва айланма. Илгариланма ¯аракат деб, жисмнинг ¯амма нуœталари параллел к¢чади-ган аниœ бир хил ¯аракат œиладиган ¯аракатга айтилади, шунинг учун жисмни моддий нуœтада деб ¯исоблаш мумкин ( 1 – маърузага каранг) Моддий нуœта кинематикасиЖисмнинг фазодаги ¯олатини фаœатгина бир – бирига нисбатан аниœлаш мумкин. Текширила¸тган жисмнинг ¯аракати бирор жисмга нисбатан олинса, бу саноœ жисми дейилади. Ÿаракатни миœдорий ифодалаш учун саноœ жисми билан œандайдир координата системаси боšланади, к¢пинча, декарт ( т¢šрибурчакли) система ва соат. Буларнинг ¯аммаси биргаликда саноœ системани ташкил œилади. Моддий нуœтанинг берилган ваœт оралиšида аниœлаш мумкин, ¸ки нуœталари x, y, z – координатали учта сон берилган б¢лсин, ¸ки r ради-ус-вектор киритиб моддий нуœтасининг бошланšич координаталари орœали аниœлаш мумкин (2.1 – расм). Агар координата ¢œлари й¢нали-шида - бирлик векторлар (орталар) берилган б¢лса, (2.1) z Радиус векторнинг модули шундай аниœланади. Моддий нуœта ¯аракатлана-¸тганда унинг координаталари ва радиус – векторлари ваœт ¢тиши билан ¢згаради. Шунинг учун бу нуœтанинг ¯аракат œонуни вазифаси коорди-наталарнинг ваœт билан боšланишини к¢рсатиш. x = d1 (t)1 y = d2 (t) 1 z = d3 (t)1 еки боšланишни аниœлаш. Моддий нуœта ¢зининг ¯аракати давомида œандайдир траектория – чизиšини чизади. Унинг шаклига œараб, ¯аракатнинг т¢šри ва ва эгри чизиœли эканлиги фарœланади. Массалан, нуœта А дан В гача œандайдир траекторияда к¢чиш. (2.2 – расм). А ва В орасидаги масофа траектория б¢йлаб, й¢лнинг узунлиги S1 б¢лсин. А дан В гача ¢тказиладиган вектор моддий нуœтанинг к¢чиши дейилади. У ¯аракат кила¸тган нуœта радиус векторларининг бошланšич хислатлари фарœига тенг. К¢чишнинг ваœт оралиšига нисбатан моддий нуœтанинг ¢ртача тезлиги дейилади. (2.2) Т¢šри чизиœли текис ¯аракатда ¢ртача тезлик хар доим ¢згармас ва траектория б¢йлаб й¢налади. Нотекис ¸ки эгри чизиœли ¯аракатда ¢ртача тезлик ¯аракатни характерлашга фаœатгина яœинлашади. (2.3) га Оний тезлик дейилади. Ваœт оралиšи t камайганда ватар dS ¸й билан мос тушади, dr нинг й¢налиши кичик œийматларда берилган нуœтада траекторияга ¢тказилган уринма б¢йлаб й¢налиш билан мос тушади. Шунингдек, тезлик вектори ¯ам уринма б¢йлаб й¢налади, унинг модули эса V=V=dS/dt . Моддий нуœтанинг тезлик векторини координата ¢œлари б¢йича учта ташкил этувчига ажратиш мумкин. (2.4) Бунда векторнинг координата ¢œлардаги проекцияси. Тезликнинг миœдорини œуйдагича аниœлаш мумкин ¢ртача ва одий тезликлар фаœат т¢šри чизиœли текис ¯аракатда бир хил б¢лади. Нотекис ва эгри чизиœли ¯аракатда улар ¯ар хил б¢лади, оний тезлик й¢лнинг хар хил нуœталарида ва турли ваœтларда ¯ар хил б¢лади. Тезликнинг ваœт оралиšида ¢згариши тезланиш дейилади. Нотекис ¯аракатнинг ¢ртача тезланиши œуйидагича аниœланади: (2.5) t 0 гандаги тезланиш оний тезланиш дейилади. (2.6) Тезланиш векторини ¯ам координата ¢œлари б¢йича учта ташкил этувчиги ажратиш мумкин: (2.7) Бунда векторнинг ¢œлардаги проекциялари. Уларнинг катталикларини билган ¯олда топилади. Т¢šри чизиœли текис ¯аракатда ва нинг œийматлари нолга тенг. Т¢šри чизиœли текис тезланувчан ¯аракатда ¢згармас ва тезлик вектори б¢йлаб й¢налади, агар ¯аракат тезлашувчан ва œарама œарши й¢налган б¢лса, ¯аракат текис секилашувчан б¢лади. Эгри чизиœли ¯аракатда тезланиш вектори тезлик вектори билан мос тушмайди ва уни иккита ташкил этувчи ажратиши мумкин: тезлик й¢налиши б¢йича ва унга перпендикуляр й¢налиш б¢йича. а ташкил этувчиси траекторияга урунма б¢либ, тангенциал тезланиш дейилади. Иккинчи ташкил этувчиси an траекторияга ¢тказилган нормал б¢йича й¢налган б¢либ, нормал тезланиш дейилади. Ÿар бир ташкил этувчининг ролини к¢рамиз. Нуœта R радиус б¢йлаб текис айланма ¯аракат œила¸тган б¢лсин (2.3 – расм). Download 0.92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling