Fizika-matematika fakulteti

Ob’ektli/relyatsion modellashtirish 

Ob‘ektga  yo‗naltirilgan  amaliy  dastur  yaratuvchisi  oldida  relyatsion 

ma‘lumotlar 

bazasidan 

foydalanishda 

tug‗iladigan 

masala, 

relyatsion 

ma‘lumotlarni  qanday  qilib  ob‘ektlarga  akslantirishdir.  Birinchi  yo‗l  ob‘ekt 

atributlarini jadval maydonlariga akslantirish. Lekin bu usul ancha noqulaydir. 



 

Ob‘ektlar  o‗z  atributlarida  faqat  berilganlarni  saqlamaydilar.  Ularda 

kollektsiyalar va boshqa ob‘ektlar bilan bog‗lanishlar saqlanadi. 



 

Ko‗pgina relyatsion ma‘lumotlar bazalarida vorislikni modellashtirish 

imkoniyati yo‗qdir. 

Ob‟ektli-relyatsion modellashtirish uchun amaliy qoidalar 



 

Har  bir  saqlanuvchi  sinf  uchun  ma‘lumotlar  bazasida  o‗zining  jadvali 

mavjud. 



 

Ob‘ektlarning sodda tipli (butun, simvol, satr va xokazo) maydonlariga 

ma‘lumotlar bazasidagi mos jadvalning ustunlariga mos qo‗yilgan. 



 

Ma‘lumotlar bazasi jadvalining har bir satri saqlanuvchi sinf nusxasiga 

mos keladi. 



 

Har  bir  ob‘ektlar  orasidagi  «ko‗pga-ko‗p»  turdagi  bog‗lanish  jadval  –

bog‗lovchini  talab  qiladi,  xuddi  shuningdek  ma‘lumotlar  bazasi  «ko‗pga-

ko‗p» turdagi ob‘ektlari uchun shu talab qilinadi. 



 

Vorislik  sinf  va  ostki  sinfga  mos  keluvchi  jadvallar  orasidagi  «birga-

bir» munosabat yordamida modellashtiriladi.  

Oldin  ko‗rilgan  adreslar  kitobini  eslang.  Masalan  address  va  person 

jadvallariga ega bo‗lsin, 2-2 rasmdagi kabi. 

---

 

73 

 

2-rasm.  Adres kitobi amaliy dasturi ma’lumotlar modeli 

Dasturchilarga  uchraydigan  ravshan  bo‘lmagan  muammo  mavjuddir. 

Ob’ektga-yo‘naltirilgan  dasturlashni  relyatsion  ma’lumotlarga  qo‘llash  -  bu 

ma’lumotlarni  olib,  darxol  ob’ekt  nusxasini  yaratishdir.  Amaliy  dastur 

ma’lumotlar  bilan  faqat  ob’ektlar  orqali  ishlashi  kerak.  Ko‘pgina  traditsion 

dasturlash  usullari,  shu  qatorda  S,  PowerBuilder  va  VisualBasic  da  dasturlash, 

yaratuvchi bazadan ma’lumotlarni olib, keyin qayta ishlashga asoslangan. Asosiy 

farq  shundaki  ma’lumotlar  bazalarini  ob’ektga-yo‘naltirilgan  dasturlashda  siz 

ma’lumotlar bilan emas, ob’ektlar bilan ishlaysiz. 

2  -rasmda  ko‗rsatilgan  ob‘ektli  model,  1-rasmda  ko‗rsatilgan  ma‘lumotlar 

modeliga  mos  keladi.  Ma‘lumotlar  bazasi  har  bir  satri  dasturiy  ob‘ektga 

aylantiriladi.  Shunday  qilib  amaliy  dastur  natijaviy  to‗plamni  qabul  qiladi  va  har 

qaytariluvchi satr uchun Address yoki Person yangi nusxasini yaratadi. Eng qiyini 

yuqorida ko‗rsatilgan muammoni xal qilish: qanday qilib amaliy dasturda odam va 

uning  adresi  orasida  bog‗liqlikni  o‗rnatish.  Ob‘ekt  Person,  albatta  shu  odamga 

tegishli  ob‘ekt  Address  ga  ilovaga  ega,    lekin  ob‘ekt  Address  ni  relyatsion  baza  

person  jadvalida  saqlash  mumkin  emas.  Ma‘lumotlar  modeli  ob‘ektlar  orasidagi 

bog‗lanishni  tashqi  kalitlar  yordamida  saqlaydi.  Buning  uchun  person  jadvaliga 

address_id kiritiladi. 

---

 

74 

 

3-rasm Adres kitobi sodda amaliy dasturi ob’ektli modeli 

Ob‘ektli  modelning  ozgina  murakkablashi  bizning  ob‘ektlarimiz  va 

ma‘lumotlar  modellari  orasida  moslikni  o‗rnatishda  katta  muammolarga  olib 

keladi.   

Masalan  Person  sinfi  Entity  avlodi  va  Company  sinfi  ham  Entity  avlodi 

bo‗lsin.  Entity  ni  Person  dan  yoki  Companynidan  qanday  ajratish  mumkin? 

Yuqorida  keltirilgan  qoida  faqat  yo‗llanmadir.  Bazi  xollarda  asos  sinf  abstrakt 

bo‗lib  ma‘lumotlar  bazasida  unga  bog‗liq  ma‘lumotlarga  ega  emas.  Bu  xolda  bu 

sinf uchun ma‘lumotlar bazasida ob‘ekt mavjud bo‗lmaydi.