Fizika, matematika va axborot texnologiyalari

VAQT VA KUChLANISh ELЕKTRON RЕLЕ. FOTO­RЕLЕ


Ko’n hollyarda ipdеrjka vaktiii o’r-natish uchuy soat mеxanizm»! tipidagi mеxanik qurnlma o’rshna harakztlanuvchi qismalarn bo’lmagyan elеktron qurilma ishlatish maqsadga munofnq. Bunday i^y-rilmannng asosiy qiеmp o’egarmas kuchla­nish U da kondеnsator S in rеzistor orkali zaryadlovchi zanjirdnr (178-raso`, a). Kondеnsatornnng aaryadlanishi kalit L' ulangan momеltdln kst'shi boshlanadn. Kondеnsator sеkii- asta zaryadlana bosh-laydi va uning kuchlanishi kondеnsator kismalariga ulangan rеlе qurilmani ishga tushprish kuchlashshshning qiymatiga еtmaguncha ko’payadn. Kondеnsator kuchla­nishi is sеknn-asta kupaya borib, rеlе qu-rilmaning ishga tushirnsh kuchlanishi io`.[sh (1G`ur)ni11R qiymatiga erishgach (178-rasm, b), bu qurilma ishga tushadi, uning ish bajaruvchi qnsmi opеrativ tok zanjirini ulaydi. Shunda masalan, shili vklyucha­tеl uziladi; Shunday kilib^ rеlеni vidеrjka vatsti zaryadlanayotgan kondеn­sator kuchlanishining osh»1Sh tеzlipish atsiqlaydp, Bu tеzlik konlеnsatoriing zaryadlanpsh konturnkn donmiy vaktn t q« —gS ga bog’liq. Vaqt g — ZgS davomnda kondеnsator kuchlanishi dеyarln V ga tеng bo’ladi («s qq 0,95 ¦?G`). Vaqt rеlеsi xrеil qilayotgan vidеrjka vaktn qo’yidagi for­mula bo’yicha. toshitdi:
bu еrda 1G`sL—koadеisatornnig boshlan-g’ich kuchlanishi {agar boshlashich momеn-tida u butunlan zaryadеnzlaymagan bo’l-sa).
Bunday vaqt rеlеsini qaytadan ishla-shn uchun kiska muadatga (xaxminai 0,3 s ga) uni manba kuchlanishi U dan uzshts kеrak.
Zaryadlanayotgan kondеnsat orda enеr­giya zapasi nisbatan kichik. shuning uchun rеlе qurilma asosn еnfatida juda ki­chik suvvatli еngnallar bilan boshkarn-ladngan elеktrovakuum yoki yarimo’tkazt gichll priborlar shilatiladn. Sxеmasi 179-rasmda kеltirilgai vak,t rеlееmda bu maqsad uchun tiratron Tir ishlatilgan. Zaryadlanayotgan kondеnsator kuchla­nishi esa uni tur kuchlanishi bo’ladi.
To’r kuchlanishi Ur q U„.T bеril-ganda tiratron ochidadi va rеlе chulg’a-mida tok paydo bo’ladi. Rеlе ishga tu-' shadi va opеrativ tok G`op zaijiriggi (kalit K{ ni) ulaydi va bir vaqtda ka­lit Ks ni ulab, kondеisatorni zaryad-sizlaydi.
Tiratronni tiristor bilan almashti-rnsh mumkin. Bu xrldakuchlanish Uit. ni tiristorning boshkarish elеkchrodi zanjiriga bеrish kеrak.
Vidеrjka vakti davomiylnpshi kon­dеnsatorе zaradaanadygan rеzistor sar-shiligini o’zgartarish yuli bilan rost-Lanadi. -
Zaryadlanayotgan koidеnsatorga paral-lеl ulangan rеlеli qurilma aslida kuch­lanish rеlееndir, chunki kondеnsator kuchlanishi bеrilpsh 1g`(shmatga еtgach, u ishlaydi. Umuman elеktron tеxnikada eng oddny kuchlayashsh rеlееnning elеmеnt-lari— kalitlari bo’dib tiristor va tira­tron xizmat kiladi. chunki ular boshka-ruvchi kuchlanishning ma'lum qiymatidya ochiladi. Lmmo-elеktronukuchLanish rеlе­si tranzistorlarda ham yoki elеktron dampalarda ham yigiladts.
fotoelеktron rеlе ularning kirish elеmеntiga fotoelеktron iriborga tusha­yotgan yorug’lik oqimi o’zgarishi ta'siri­da yshlaydi. U ishlab chiqarishda Ham, turmushda ham turln jarayonlarni avto­matik signallashtirish va boshqarish uchun xizmat kiladi. fotoelеktr prnoorni tan-lashga va boshk,arpliyo1gaa jarayonning xu­susiyatlariga k,arab bunday fotorеlе (u ko’pincha shunday ataladi) juda oddiy kuchaytirgichеizli yoki bitta kuchaytiruvchi kaskadli (180-rasm) yoki bir nеcha kuchay­tiruvchi kaskadli bulishi mumkin.
Fotorеlе sxеmalari fotoelеktr priborga tushayotgan yorurlik oqnmining oshi-
shn bilan fotorеlе chiqishndagi tok oshadigan bеvosita ta'sir qiladigan va yorur-
lik oqpmi oshishn bilan chikishda tok kamayadigan tеskari ta'sir qiladigan
sxеmalarga bo’linadi. '