Fizika-tehnika

3-rasm. Aralashmadagi S va D yutilish bandlarini qo’shilgan holati

2.Suvda oz eruvchan moddalar tahlilida

3.Tahlil qilinuvchi eritmada aniqlanuvchi moddaning konsentratsiyasi juda kam bo’lsa, uni ekstraksiya usulida konsentratsiyasi oshiriladi va fotometrik usulda aniqlanadi.
4.Tahlil qilinuvchi eritmadagi rangsiz moddalarni aniqlashda. Bunday holda aniqlanuvchi modda bilan fotometrik reaksiya yordamida, rangli modda xosil qilib, ekstraksiyalanadi. So’ngra fotometrik reaksiya maxsulotining analitik to’lqin uzunligida ekstraktning optik zichligi o’lchanadi.
Misol: So⁺², Fe⁺³ aralashmasidan So⁺² aniqlash.

¹. Fe⁺³ + 6NCS^- → [Fe NCS)₆]^3-

19
So⁺² qizil

2. Fe⁺³ ni niqoblash:

[ Fe(NCS)₆ ]^3- + 6F^- → [Fe F₆]^3- + 6NCS qizil rangsiz

3. Co⁺² + 4NCS^- → [Co(NCS)₄]^2- izoamil ko’k spirtida

Ekstraksion fotometrik tahlilni o’tkazish uchun quyidagi talablarga rioya qilinadi:
1. Ekstraksiya jarayoni to’liq bajarilishi uchun R=99,9 % bo’lishi kerak. 2. Organik erituvchi, fotometrik reaksiya tanlanadi.
3. Eritmada ekstrakt uchun optimal rN tanlanadi.

4. Halaqit beruvchi ionlarni niqoblashda maxsus reagentlar qo’llanadi.


Ekstraksion – fotometrik usul nisbatan sodda, yuqori selektiv va tezkorligi sababli ko’pchilik moddalar (xususan-kompleks xosil qiluvchi metal kationlarini) farmatsevtik preparatlar (masalan, surtma dorilardagi prednizalon va prednizalon atsetat)ni aniqlash imkonini beradi.
Ekstraksion – fotometrik tahlilda qo’llanadigan fotometrik reaksiyalar. Ekstraksion fotometrik usul uchun fotometrik reaksiyani tanlash muhim ahamiyatga ega. Tanlangan fotometrik reaksiya mahsulotining rangi yorqin, yutilish spektrining analitik to’lqin uzunligidagi yutilish maksimumi kuchli bo’lishi lozim. Fotometrik reaksiyalarni quyidagi ikki turi ishlatiladi: 1. Metallarni rangli komplekslari xosilbo’ladigan fotometrik reaksiyalar. Tahlil qilinuvchi modda reagent bilan rangli kompleks birikma hosil qilinadi.

Hosil bo’lgan rangli kompleksni organik erituvchi bilan ekstraksiyalanadi.

Masalan, suvli eritmada bir qator kationlar bilan birgalikda Pb²⁺ kationi ditizon bilan kuchsiz ishqoriy pN=8,5-11 sharoitda qirmizi-qizil rangli qo’rg’oshin ditizonatini xosil qiladi.

^Pb2++2H₂Dz=Pb(HDz)₂+2H⁺

Xosil bo’lgan rangli kompleks xloroform yoki to’rt xlorli uglerodga

ekstraksiyalanadi. Qo’rg’oshin (II) ditizonat eritmasini yutilish spektri λ_max = 520 20

nm (ε=7∙10⁴ dm³ ·mol^-1 · sm^-1) bo’lib, shu to’lqin uzunligida ekstraktning optik zichligi o’lchanadi. Niqoblovchi – sianid CN^- ionlari ishtirokida qo’rg’oshin (II)ni aniqlashga boshqa kationlar xalaqit bermaydi.
Titrimetrik analiz aniqlanayotgan modda bilan reaksiyaga sarflangan ma’lum konsentratsiyali reagentning hajmini o‘lchashga asoslangan usuldir. Titrimetrik analizda titrtushunchasiga duch kelamiz.Titrlash so‘zi titrso‘zidan olingan. Titri ma’lum eritma yordamida titri noma’lum eritmaning titrini aniqlash jarayoniga titrlash deyiladi.Titrlashning mohiyati quyidagidan iborat: aniqlanayotgan A modda eritmasiga B reaktivdan oz-ozdan qo‘shibboriladi, B ning konsentratsiyasi juda aniq bo‘lishi kerak. Titrlash jarayonida B reagent to Ava B ning miqdorlari ekvivalent bo‘lguncha tomchilatib qo‘shib turiladi. Shunday qilib, bunday aniqlash qo‘shilgan reaktiv miqdori aniqlanayotgan modda miqdoriga ekvivalent bo‘lgandagina mumkin bo‘ladi.Titrimetrik analiz juda tez bajariladi,uni 1828 -yilda fransuz olimi GeyLyussak ilmiy asoslab bergan. Ma’lumki,bir-biri bilan miqdoran reaksiyaga kirishuvchan eruvchan eritma hajmlari bu eritmalarning normal konsentratsiyalariga teskari proporsionaldir:

21