Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh


Download 1.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/78
Sana15.03.2023
Hajmi1.78 Mb.
#1272327
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   78
Bog'liq
fiziologiya javoblar

163.Хазм т изим ининг ф ункциялари. 
Оищоюн-ичак йули кизил-унгач, меъда, ингичка ва йурон 
ичаклардан иборат булиб найси- мон тузилиш га эга, хазм 
тизимининг бир хисмини ташкил кила- ди. Бу сохада ози^ли 
моддалар механик ва кимёвий ишловдан утади ва сурилади. а 
з м т изим ининг шира аж ратиш фаолияти. Шира аж- рат иш 
хужайра ичи жараёни булиб, хужайра ичига тушган мод- 
далардан шира хосил булади ва у без хужайралардан ажралиб 
чикади. Шира без хужайраларнинг ч и кар у в йуллари орцали 
ц азм бушлигига ажралади. Дазм безлари шираси таркибидаги 
гидролитик ф ерм ентлар таъсирида овцатли моддалар 
гидролизга учрайди, электролитлар гидролитик жараён учун 
оптимал pH ни яратиб беради, ш и л и м - шик моддалар, 
бактериоцид моддалар, иммуноглобулинлар ц им оя 
вазифасини утайди. Дазм безларидан шира ажралиши нерв
гуморал ва паракрин механизмлари ёрдамида бошцарилиб 
турилади. Эферент н ер в, уларнинг медиаторлари, гормонлар 
ва физиологик фаол м о д д а- лар, гландулоцитлар 
рецепторларига ва цужайра ичи ж араёнига курсатган 
таъсирига цараб шира ажралишини цузратиши ёки то р - 
мозлаши мумкин. Безларни шира ажратиш фаолияти уларнинг 
цон билан теъминланиш даражасига борлик. Шира миадори 
бир вактда фаол холдаги без цужайралари мицдорига борлик. 
Б езлар ^ар хил таркибда шира ажратувчи гландулоцитлардан 
таш ки л топган ва узига хос бошкарув тизимига эга. Бездан 
аж ралаёгган шира мицдори ва таркиби истеъмол цилинаётган 
овкат таркибига мослашган холда булади. Парасимпатик 
холинэргик нейронлари х,азм безлари ш ира аж - ратишини 
тезлаштиради. Симпатик нейронлар эса цужайра 


мембранасидаги б- ва в-ад- ренарецепторлар турига боглиц 
цолда шира ажралишини торм оз- лайди ва трофик таъсир 
курсатади. Безлардан шира аж ралиш ига шунингдек 
гастроинтестинал бошцарувчи пептидлар хам таъ сир 
курсатади.
а ш т изим ипинг м от ор ф аолият и. Дазм ж араёнининг 
цамма боскичларида мотор ёки царакат фаолияти амалга ош 
ири- лади. Дазм йулида ихтиёрий ва ихтиёрсиз, макро- ва 
микромотор фоалиятлар намоён булади. Мотор фаолияти 
цазм йулининг цар хил сохасида овцатли моддани цабул 
цилиш, чайнаш, ютиш, меъ- дада озикнинг ушлаб турилиши, 
меъдадан ичакка озикли модда- ларнинг утказилиши, ут 
пуфагининг цискариши ва буш аш иш и, химуснинг ичак 
буйлаб ^аракати, ингичка ичакдан йугон ичакка химуснинг 
утиши, сфинктерларнинг цискариши ва бушаш иши,
йугон ичак царакати, калнинг шаклланиши, дефекация-
барчаси цазм тизимининг мотор фаолияти натижасидир. Дазм 
безларининг чицарув йули таранглилиги ва перистал- тик 
харакати цазм шираларининг чицарилишини таъминлайди. 
Дазм йуллари мотор фаолиятини бошцарилишида миоген ме- 
ханизмлари, периферик (интра-ва экстрамурал) ва марказий 
нерв тизимларининг ацамияти каттадир. ] [арасимпагик 
таъсир натижасида ^азм йулининг мотор фа- олияти кучаяди, 
лекин адашган нерв таркибида могорикани ку- чайтирувчи ва 
тормозловчи толалар мавжуд. Симпатик таъсир асосан мотор 
фаолиятини сусайтиради. Нерв, гормонал ва пара-
гормонал гаъсирлар бир аъзо ва бир неча аъзолар уртасида ти- 
зимлараро таъсир курсатадилар. Масалан, ут ажралиши ут пу- 
фагининг ^исцариши ва Одди сфинктерининг бушаши, меъда- 
дан овкатни ун икки бармо^га ичакка эвакуация килиниши, 
меъданинг антрал цисмининг ^ис^ариши ва пилорик со^ани 
бушаши натижасида амалга оширилади. Сурилиш. Сурилиш-о 
зи ьцт и моддалар таркибий кисмини хазм йулидан ички 


му^итга, кон ва лимфага ташилишидир. Сурил- ган модда 
организмга етказиб берилади ва тузима модда алма- шинувида 
ишлатилади. Ориз бушлигидан карбонсувлар сулак б-
амилазаси таъсирида декстрин, малтоолигосахарид ва малто- 
загача парчаланади. О риз бушлирида циска вакт давомида 
булганлиги туфайли озиюга модда деярли сурилмайди. Лекин 
айрим доривор моддалар о р и з бушлирида тезда сурилади ва 
бун- дан тиббиётда фойдаланилади. М еъдада оз м и^дорда 
аминокислоталар, глюкоза бироз купро^ сув ва унда эриган 
минерал моддалар, куп м и лорда ал- когол сурилади. Ози1уш 
моддаларнинг асосий ^исми, сув, электролитларнинг 
сурилиши ингичка ичакда амалга оширилади. Сурилиш, у 
амалга
оширилаётган юза катталигига боглик. Ингичка ичакда 
сурилиш юзаси катта. Одамларда ингичка ичак юзаси шиллик 
каватида- ги бурмалар, ворсинка ва микроворсинкалар 
^исобига 300-500 марта катталашган. Ингичка ичак шилли^ 
^аватининг 1 мм2 юзасига 30-40 ворсинкалар турри келади, 
^ар бир энтероцит
1700-4000 микроворсинкаларга эга. Ичак эпителийсининг 1 
мм2 юзасига 50-100 млн микроворсинкалар турри келади. 
Микровор- синкалар гликокаликс цавати билан ^опланган. 
Дар хил моддаларнинг сурилиши турли механизмлар ёрда-
мида амалга оширилади. Макромолекулаларни сурилиши 
фагоцитоз ва пиноцигозлар
оркали амалга оширилади. Бу механизмлар эпдоцитозга хос. 
Эн- доцитоз билан ^ужайра ичи ^азми богли^ >^олда булади, 
лекин айрим моддалар эндоцитоз орцали ^ужайрага кириб, 
ундан эк- зоцитоз орцали ^ужайра оралик; буш лида чи^ади. 
Бундай та- шилиш трансцитоз деб аталади. Бу механизм 
оркали иммуно- глобулинлар, витаминлар, ферментлар ва 
боища моддалар ичак дан кош а утади. Чацалсиутрда 
трансцитоз механизми орцали она сути оксили ташилади.


Айрим моддалар ташилиши хужайра о рал и к бушлиги о р ка- 
ли амалга оширилиши мумкин. Бундай ташилиш персобция 
дей- илади. Бу механизм ёрдамида цисман сув, электролитлар, 
цамда
оцсиллар (антитела, аллергенлар. ферментлар) ва бактериялар 
утадилар.
М икром олекулалар сурилииш да уч хил ташилиш механизм- 
лари иштирок этади: пассив т аш иш , о со п ла ш га п д иф ф 
узия на фаол т аш иш . Пассив ташиш диффузия, осмос ва 
фильтрация- лардан иборат. О сонлаш ган О иф ф узия махсус 
ташувчилар ёрда- мида энергия еарфисиз амалга оширилади. 
Ф аол т аш иш мод-
далар электрокимёвий ва ц оиц ет рацион градиентига карши, 
энергия сарфи билан ва махсус ташиш тизими (хужайра 
парда- си каналлари. ташувчилар) иштирокида амалга 
оширилади. Сурилнш гезлиги ичакдаги моддалар хоссаларига 
боглиц. Нейтрал изотоник мухитда, ичакдаги босим opri ганда 
сурилиш тезлашади. Шунингдек. ворсинка ва 
микроьорсникэларнинг харакаги сурилишни тезлаштиради. 
Иугон ичакда куп мицдорда сув ва оз микдорда глюкоза, ами- 
нокиелоталар ва бопща моддалар сурилади. И нкрет ор ёки 
ички секреция фаолияти - дейилганда хазм ти- зимида 
ошцозон-ичак йуллалари фаолиятини бошцаришда иш тирок 
этувчи бир цатор гормонларни ишлаб чицарилиши тушу- 
нилади. Буларга гастрин, секретин, холицистокинин-панкрео- 
зимин, мотилин ва бошцалар киради. Э кскрет ор ф аолияти-
метаболизм натижасида хосил булган моддалар (мочевина, 
аммиак, ут пигментлари) сув, организмга ташцаридан тушган 
огир метал тузлари, доривор моддаларни ^азм безлари 
томонидан ошцозон-ичак йулига ва у ердан ташц-
арига чицариб юборилишидир. Ошцозон-ичак йуллари 
цазмдан таш цари - сув-туз алмаши- нувида, мацаллий 


иммунитетда, гемопоэз, фибринолиз ва бошца фаолиятларда 
иштирок этади.

Download 1.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling