Eslatma! O’zbek tilida ba’zi qo’shimcha va yuklamalar urg’u olmaydi. Ular
quyidagilar:
1) –man, -san, -miz, -siz, -di, –dir kesimlik qo‟shimchalari qo‟shimchalari urg‟u olmaydi.
M: Boraman, o‘qiyapman, bolaman, yaxshisiz.
Eslatma!
–siz sifat yasovchi bo‟lganda urg‟u oladi: tuzsiz ovqat, suvsiz olma.
2) –ma fe‟lning bo‟lishsiz shakli: bormadi, kelma. -ma so‟z yasovchi bo‟lganda urg‟u
oladi: yasama(sifat), damlama(ot.)
Eslatma! Qo‟llanma, qurilma, qazilma, qurama kabi so‘zlarning oxirgi bo‘g‘ini (-ma)
doim urg‘uli bo‘ladi. Chunki bu so‘zlarning fe‘l shkli yo‘q.
3) –mi, -chi, -a, -ya, -u, -yu, -ku, -da, -oq, -yoq, -gina, -kina, -qina, -ov, -yov, -dir.
Sen-a?, bolamgina, kelgandir…
12
Eslatma! –gina otga xos erkalash qo‟shimchasi bo‘lsa urg‘u oladi, yuklama bo‘lsa
urg‘u olmaydi. –gina egalik, kelishik, ko‘plik qo‘shimchalaridan
o
ldin kelsa
o
tga xos
erkalash,
k
eyin kelsa yu
k
lama.
bolaginam – erkalash, Bolamgina – yuklama,
4) –cha, -dek, -day ravish yasovchi qo‟shimchalar. Masalan, yangicha, eskicha; –cha
kichraytish qo‘shimchasi bo‘lsa urg‘u oladi. Qizcha yig‘ladi.
5) –ta, -tacha, -larcha son shakllari urg‟u olmaydi. O‘nta, yuztacha, minglarcha
6) Bilan, uchun, sari, sayin, qadar, uzra, kabi, singari, tufayli, haqida, birga, holda…
kabi sof ko‟makchilar urg‟u olmaydi. Bunda urg‟u ko‟makchidan oldinggi so‟zning
oxirgi bo‟g‟iniga tushadi. M: osmon uzra birligida osmon so‘zining oxirgi bo‘g‘iniga
tushadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |