Фонетика ва графика асосларини ўрганишда педагогик технологияларни қЎллаш


СЎЗ ТАРКИБИНИ ЎРГАНИШДА ЛЕКСИК МАШҚЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШ


Download 314 Kb.
bet8/31
Sana17.02.2023
Hajmi314 Kb.
#1206636
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   31
Bog'liq
она тили китобча

СЎЗ ТАРКИБИНИ ЎРГАНИШДА ЛЕКСИК МАШҚЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШ
Укувчилар суз таркиби, суз ясалиши ва кушимчалар хакида бошлангич синфларда маълумотга эга буладилар. Суз таркибини урганиш суз туркумларини укитишга замин хозирлайди. Сузнинг морфологик тузилишини билмаган укувчи суз туркумларининг асл
мохиятини яхши узлаштира олмайди.
Суз таркиби, узак ва кушимчалар хакида 5-синфда кискача маълумот берилган булсада, асосан суз таркиби, сузларнинг ясалиши йуллари, кушимчалар ва уларнинг турлари кабиларни 6-синфда урганиш режалаштирилган.
Суз таркиби деганда, укувчининг куз олдига, аввало, узак, сунг турли кушимчалар келиши назарда тутилиб, уларга куйидаги топширикни бериш мумкин:
Иш, ишчи, ишсиз, ишла, ишлади;
Бог, богни, богларни, богларимиз;
Одоб, одобли, одобсиз, беодоб, кел, келди, келдик.
Юкорида берилган сузларни асосий ва кушимча маъно берувчи кисмларга ажратиш топширилади. Укувчилар иш, бог, одоб, кел сузлари асосий лексик маъно берувчи сузлар, колганлари эса кушимча маъно берувчилар эканини англаб олади.
Демак, узак сузнинг туб маъносини билдиради, у матнда албатта катнашади. Мазкур узакка эса турли кушимчалар кушилиши мумкин. Узак ва кушимчалар суз таркибини ташкил этади.
Кушимчалар 3 га булинади:

  1. Суз ясовчи кушимчалар.

  2. Суз узгартирувчи кушимчалар.

  3. Шакл ясовчи кушимчалар.

Сузларга кушилиб, уларга янги маъно берувчи суз ясовчи кушимчаларни тушунтиришда укитувчи куйидаги мисолларни келтириш мумкин.
Ишчи гулли ишла
Гулчи одобли созла
Сувчи интизомли окла

  1. 1-топширик. Сузларнинг узакларини аникланг, -чи, -ли, -ла кушимчалари узакка кандай янги маъно бераётганлигини тушунтиринг.

2-топширик. Мазкур узакларга яна кандай суз ясовчи кушимчалар кушиш мумкин?
Узакка суз ясовчи кушимча кушилганда унинг негизга айланишини хам укувчилар билиб олмоклари зарур.
Суз ясовчи кушимчалар узак-негизга кушилганда турли узгаришларга учраши фонетика ва орфографияга боглаб урганилади.

  1. товуш алмашади: сон+а=сана, ёш+а=яша, буя+к=буёк.

  2. Товуш тушади: улуг-ай=улгай, паст+ай=пасай.

Морфология булимининг от, сифат, феъл суз туркумларини урганишда уларнинг кандай йуллар билан ясалиши мумкинлигини куйидаги усулда тушунтириш мумкинки, бу укувчиларнинг узак ва суз ясовчи кушимчалар буйича олган билимларини янада мустахкамлайди.

  1. Феълдан от ясалиши: буя+к=буёк, сайла+в=сайлов.

  2. Феълдан сифат ясалиши: мактан+чок=мактанчок, кес+Кир=кескир.

  3. Отдан феъл ясалиши: онг+ла=англа, сон+а=сана.

Укувчиларга суз ясовчи кушимчалар, одатда, узакдан кейин келиши, лекин бошка тиллардан узлашган сузларда олд кушимчалар
хам мавжудлигини, улар ба-, бо-, бе-, хам-, сер- каби кушимчалар булиб, узакдан олдин келишини куйидаги иш турлари оркали тушунтириш мумкин.
1-топширик. Гулсиз, сувли, сухбатдош, одобли, давлатли сузларидаги –сиз, -ли, -дош кушимчалари урнига кандай олд кушимчаларни куллаш мумкин?
Жавоб: бегул серсув, хамсухбат боодоб, бадавлат.
2-топширик. Мазкур олд кушимчаларнинг кайсиларини унинг зид маънолари билан алмаштириш мумкин?
Жавоб: гулли, сувсиз, беодоб (ёки одобсиз), давлатсиз.
6-синф дарслигининг 22-машкида сузларни факат узакдан хамда узак ва суз ясовчи кушимчалардан иборат сузлар сифатида икки гурухга ажратиш топширилган. Булар:
гузал, гузаллик, окламок, одам, кизиллик, сувчи, трактор, тракторчи, ок, чидам, чидамсиз.
Ушбу топширикни шартига кура куйидагича бажарилади:





Download 314 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling