Fovqəladə hallarda yaranmiġ ġƏRAĠTĠn aydinlaġdirilmasi və QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ

Havadakı zəhərləyici maddələrin təyin edilməsi 

Havadakı  zəhərləyici  maddələri  təyin  etməyə  zoman,  zarin  və  V-tipli 

qazlardan baĢlayırlar. Ən əvvəl zomanın 0,00005 - 0,1 

 

 

mq/I  olan  konsentrasiyanı  təyin  edirlər.  Bunun  üçün  cihazın  qapağını  açır, 

tutucunu  (rəzəni)  kənara  çəkib  nasosu  yerindən  çıxarır,  qırmızı  haĢiyəli  və 

qırmızı  nöqtəli iki  ədəd  mdikator  borucuğunu  götürür,  onların  uclarını  kəsib 

açırlar.  Yuvasının  niĢanı  indikator  borucuqlarının  niĢanına  uyğun  olan 

ampulaqıran vasitəsilə hər iki borucuğun üst ampullarını qırır və borucuqların 

iĢarəli  ucundan  tutub  onları  2-3  dəfə  Ģiddətlə  silkələyirlər.  Borucuqlardan 

birinin (təyinedici borucuğun) iĢarəsiz ucunu nasosda yerləĢdirir və nasosu 5-6 

dəfə vurub, bu borucuqdan hava keçirirlər (bax: Ģəkil 3.15, q). Ġkinci (nəzarət) 

indikator borucuğundan hava keçirilmir. 

Bundan  sonra  həmin  ampulaqıran  vasitəsilə  hər  iki  borucuğun  alt 

ampulalarını  qırır,  onları  silkələyir  və  borucııqların  içərisindəki  doldurucu 

maddənin  rənginin  necə  dəyiĢdiyini  müĢahidə  edirlər.  Təyinedici  borucuğun 

içərisindəki  doldurucu  maddənin  üst  hissəsi  qırmızı  rəng  alarsa  (nəzarət 

borucuğundakı doldurucu maddə sarı rəngə düĢən müddət ərzində) bu, havada 

zoman, zarin, yaxud V qazlar olduğuna dəlalət edir. 

Hər  iki  boracuqdakı  doldurucu  maddənin  sarı  rəngdə  qalması  havada 

təhlükəli  konsentrasiyada  (miqdarda)  zəhəriəyici  maddələrin  olmadığını 

göstərir.  Əgər  indikator  borucuqlarının  alt  ampulalarını  qırarkən 

borucuqlardakı  doldurucu  maddə  dərhal  sarı  rəng  alarsa  (bu  isə  yoxlamları 

havada  turĢu  xarakterli  qazlar  olarkən  belə  olur)  belə  hallarda  havada 

zəhərləyici maddələrin aĢkar olunmasını tüstü süzgəclərindən istifadə etməklə 

yenidən təkrar etmək lazımdır. 

Nasosu  5-6  dəfə  vurandan  sonra  mənfi  nəticə  alınıbsa,  onda  havada 

zoman  tipll  ZM-in  təhlükəsiz  5-10

7

  mq/1  konsentrasiyasında  olduğu 

yoxlamaqda  davam  etdirirlər.  ġəxsi  heyətin  əleyhqazları  çıxarması  barədə 

lazım gələn hallarda qərar qəbul etməsi olduqca vacibdir. Bu iĢi də yuxarıdakı 

ardıcıllıqla  edirlər,  lakin  bu  fərqlə nasosu  50-60 dəfə  vurur,  borucuqların  alt 

ampıılalarını dərhal deyil, 2-3 dəqiqədən sonra qırırlar. 

Sinir  iflicedici  təsirli  maddələrin  təyin  edəndən  sonra  havada  fosgen, 

xlorsian  və  sianid  turĢusu  olub-olmadığını  müəyyənləĢdirirlər.  Bu  məqsədlə 

üç  yaĢıl  haĢiyəli  indikator  borucuğunun  uclarını  kəsib  açır,  onun  ampulasını 

qırır,  borucuğu  nasosda  yerləĢdirib  nasosu  10-15  dəfə  vururlar.  Sonra 

nasosdan borunu çıxarıb onun 

 

doldurucusunun  rəngini  üç  yaĢıl  haĢiyəli  borucuqlar  saxlanan  kasetin 

üzərindəki  etalon  rəng  ilə  müqayisə  edirlər.  Bundan  sonra  havada  iprit 

buxarları olub-olmadığını təyin edirlər. Bunun üçün bir sarı haĢiyəli indikator 

borucuğunun  uclarını  kəsib  açır,  onu  nasosda  yerləĢdirib  nasosu  60  dəfə 

vururlar. Sonra nasosdan borucuğu çıxarır, içərisindəki doldurucunun rəngləri 

müvafiq  kasetin  üzərindəki  etalon  rəngi  ilə  bir  dəqiqə  ərzində  müqayisə 

edirlər. 

AĢağı  temperaturda  havanı  yoxlayarkən  bir  qırmızı  haĢiyəli  və  qırmızı 

nöqtəli  borucuqları,  habelə  bir  sarı  haĢiyəli  borucuqları  qızdırıcı  vasitəslə 

qızdırmaq lazımdır. 

Ətraf  mühitdə  temperatur  0°S-dən  aĢağı  olan  hallarda  bir  qırmizı 

haĢiyəli  və  qırmızı  nöqtəli  borucuğun  uclarını  açmazdan  əvvəl  borucuq 

qabaqcadan  iĢə  hazırlanmıĢ  qızdırıcının  gövdəsinə  yerləĢdirilir,  ampulaların 

donu açılanadək (temperaturdan asılı olaraq 0,5 3 dəq) qızdırırlar. 

Qızdırılandan  sonra  ampulaları  dərhal  qızdırıcıdan  çıxarır  və  ZM-ni 

təyin etməyə baĢlayırlar. zəhərli hava sorulub borucuqdan keçirildikdən sonra, 

borucuqların  alt  ampulalarını  qırır,  onların  iĢarəsiz  uclarını  qızdıncının 

yuvalarına yerləĢdirib, eyni vaxtda bir dəqiqə qızdırırlar. 

Ətrafdakı  temperatur  müsbət  15°S-dan  aĢağı  olan  hallarda  bir  sarı 

haĢiyəli  borucuqları  onlardan  hava  sorulub  keçiriləndən  sonra  1-2  dəq 

qızdırmaq tələb olunur. 

Soyuq  havada  üç  yaĢıl  haĢiyəli  borucııqların  aldığı  rəng  Ģübhə 

doğurursa, onda qızdırıcıdan istifadə etməklə zəhərlənməni yenidən ölçmək və 

bu zaman hava keçiriimiĢ borucuğu 1 dəq. müddətinə qızdırıcıda saxlayandan 

sonra rəngləri müqayisə etmək lazımdır. 

Yerin, texnikanın, paltarın və baĢqa əĢyaların səthindəki 

zəhərləyici maddələrin təyin edilməsi 

Yerin,  texnikanın,  paltarın  və  baĢqa  əĢyaların  səthindəki  ZM-i  təyin 

etməyə də həmçinin zoman, zarin və yaxud V  -qazlardan baĢlayırlar. Bunun 

üçün  bir  qırmızı  haĢiyəli  və  qırmızı  nöqtəli  indikator  borucuq  götürür,  onun 

uclarını  kəsib  açır,  üst  ampulasını  ampulaqıran  vasitəsilə  qırır,  borucuğu  2-3 

dəfə Ģiddətlə silkələy- 

 

 

irlər.  Sonra  borucuğun  iĢarəsiz  ucunu  nasosun  yuvasında  yerləĢdirir,  qıfına 

qoruyucu qalpaq ğeydirilmiĢ nasos ucluğunu burub nasosa birləĢdirir və nasos 

ucluğunu  yoxlanılan  yerə  və  ya  əĢyanın  səthinə  elə  dirəyiriər  ki,  qıf 

zəhərlənmənin  əlamətləri  daha  aydın  görünən  sahənin  üstünü  örtsün;  belə 

vəziyyətdə  nasosu  60  dəfə  vuraraq  borucuqdan  zəhərli  hava  keçirirlər  (Ģəkil 

3.17). 

                                      

 

              ġəkil 3.17. Zəhərlənməni əĢyanın səthində təyin etmək 

Bundan sonra ucluğu nasosdan ayırır, qoruyucu qalpağı çıxarıb atır, nasosun 

yuvasından indikator borucuğu çıxarıb onun alt ampulasmı qırırlar. Ġndikator 

borucuğundan  hava  sorulub  keçiriləndən  bir  dəqiqə  sonra  börucuqdakı 

doldurucunun rəngini kasetin səthindəki rəng etalonu ilə müqayisə edirlər. 

Yerin,  texnikanın,  paltarın  və  baĢqa  əĢyaların  səthində  ipritin  olduğu  da  bu 

qayda  ilə  müəyyən  edilir.  Lakin,  bu  zaman  bir  sarı  haĢiyəli  indikator 

borucuğundan istifadə olunur. 

 

Torpaqda, dənəvar nıəhsullarda zəhərləyici 

 maddəiərin təyin edihnəsi 

Torpaqda,  (dənəvər  maddələrdə)  zəhərləyici  maddələri  təyin  etmək 

üçün nasosu yerindən çıxarmalı, iĢ üçün lazım olan müvafiq iĢarəli indikator 

borucuğunu  götürüb  uclarını  açmalı  və  nasos  baĢlığındakı  yuvaya 

yerləĢdirməli;  qıfına  qoruyucu  qalpaq  geydirilmiĢ  nasos  ucluğunu  burub 

nasosa  biriəĢdirməli.  Cihazdakı  kürəkciyi  yerindən  çıxarmalı,  torpağın  və 

dənəvər  maddələrin  zəhərlənmə  əlaməti  daha  çox  görünən  üst  səthindən 

nümunə  götürüb  onu  nasos  ucluğunun  qıfına  ağzınacan  doldurmalı;  nümunə 

ilə birlikdə qıfın ağzını tüstü süzgəci ilə örtüb süzgəci srxıcı halqa vasitəsilə 

bərkitməli.  Nasosu  lazımi  sayda  vurmaqla  havanı  indikator  borucuğundan 

keçirməli.  Bundan  sonra  sıxıcı  halqanı  açıb  tüstü  süzgəcini,  nümunəni  və 

qalpağı  çıxarıb  atmalı,  nasos  ucluğunu  isə  yerinə  qoymalı;  indikator 

borucuğunu nasosun baĢlığından çıxarıb, indikator borucuqlarının iĢlədilməsi 

qaydasına uyğun surətdə ZM-ni təyin etməli. 

Cihazın  gövdəsi  maye  damcıları  halındakı  davamlı  zəhərləyici 

maddələrlə  zəhərlənərkən  aĢkar  olunmuĢ  ZM  damcıları,  yaxud  bulaĢıqların 

əridici maddədə (benzin, ağ neft və s.) isladılmĢ əsgi vasitəsilə diqqətlə kənar 

etməli,  zəhərlənmiĢ  sahəni  fərdi  kimyəvi  paketdəki  deqazasiyaedici  mayedə 

isladılmıĢ tamponlarla ardıcıl surətdə təmiizləməli. Bundan sonra deqazasiya 

edilmiĢ  həmin  səthi  suda  isladılmıĢ  tamponla  yaxĢıca  silmək  və  əsgi  parçası 

ilə qurulamaq lazmldır. 

Cihazı  zəhərli  sahələrdən  kənarda,  əleyhqaz  və  qoruyucu  əlcəklər 

geyərək deqazasiya edirlər. 

Zəhərləyici  maddə  damcıları  cihazın  içərisinə  düĢən  hallarda,  onun 

çıxarıla bilən bütün hissələrini yerindən çıxarıb, onlan və cihazın daxili səthini 

deqazasiya etmək lazımdır.