Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Iqtisodiy tahlilning va fan sifatida shakllanishi va rivojlanish bosqichlari

2.Korxonalar (birlashmalar) faoliyatining atroflicha va keng o`rganish iqtisodiy tahlilning asosiy mohiyatidir
Hisob va iqtisodiy tahlil xo`jalikni boshqarishda asosiy vosita bo`lishi kerak. Binobarin, korxonalar, konsernlar, birlashmalarni mahsulot ishlab chiqarish jarayoni va natijalari kundalik hisob va hisobotda o`z aksini topadi. Demak, iqtisodiy tahlil korxonalar faoliyatini nazorat qilishda, xo`jalik hisobini mustahkamlashda, iqtisodiy tejamni o`tkazishda, texnika taraqqiyotini jadallashtirishda, ilg’or tajribalarni tarqatishga, ish faoliyatida mavjud bo`lgan kamchiliklariga barham berishda va ichki xo`jalik rezervlarini aniqlashda muhim vosita sifatida qo`llaniladi. Bozor iqtisodiyoti davrida mulkchilik va xo`jalik yuritish shaklidan qat’iy nazar korxonalar ishlab chiqarishni samarali tashkil etish eng avvalo tizilmada boshqaruv rolini oshirishdan boshlanadi. Chunki, boshqaruv vositasida korxona o`z oldidagi vazifalarni hal qiladi va qo`yilgan maqsadga erisha boradi.
Korxonada boshqaruv tizilmasi o`z ob’ekt va sub’ektidan iborat bo`ladi.
Boshqaruv ob’ekti – bu ishlab chiqarish, sub’ekti esa boshqaruv tarkibidir.
Korxona faoliyatini yoki ishlab chiqarishni boshqarishda ob’ekt va sub’ekt boshqariladigan va boshqaruvchi kichik tizilmani tashkil etadi.
Ularni har biri o`ziga yuklatilgan funktsiyalarni bajaradi. Ammo, mazkur kichik tizilmalar bir-birlari bilan uzluksiz va chambarchas aloqada bo`lib ayni holatda yagona tizilmani tashkil qiladi
Iqtisodiy tahlil o`z faoliyatida dialektikaning asosiy tamoyillariga asoslanadi. Ular quyidagilardan iborat:
-doimo harakat;
-o`zaro aloqa va o`zaro boh`liqlik;
-sabab-oqibat;
-koordinatsiya va subkoordinatsiya;
-qarama-qarshilik;
-miqdor o`zgarishidan sifat o`zgarishi;
-inkorni- inkor va shu kabilardir.
Tahlilning hususiyati, zaruriyligi va qimmatli tomoni, u voqea hodisalarni dinamikasini o`rganadi.
Xodisa va jarayonlarni har tomonlama o’zaro bog’liq ravishda o’rganish va ularga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash tahlilning asosiy belgisidir.
Bilish – falsafa fanining fundamental uslubiy bo`limi bo`lib, u ob’ektiv borliqni inson ongida aks etishining o`rganilishini o`rgatadi.
Avvalo, mazkur nazariyada bilishning ob’ekti va sub’ekti tushunchasi aniqlanadi. Birinchi tushuncha mazmunida bevosita ob’ektiv xatti-harakat, amaliyot, insonning moddiy faoliyati ya’ni jamiyat rivojlanishining asosini tashqil etuvchilar yotadi.
Ikkinchi tushuncha esa insonning o`zi, jamiyat, insoniyat ya’ni bilish ob’ektiga ijodiy yondashuvchi shaxslarni bildiradi.
Bilish ob’ekti va sub’ektini dialektik birligi uning ishonchliligini va haqqoniyligini ta’minlaydi.
Amaliyot va uning seziluvchi predmetlari, moddiy buyumlashgan, ijtimoiy va ekologik mazmundagi tomonlari bilishning ob’ekti hisoblanadi.
Iqtisodiy xodisa va jarayonlarni hodisalarni bir-biriga bog`liqligini, o`zaro harakatlarini, aloxida yuzaga chiqishini va boshqa tomonlarini o`rganmasdan turib, ularni tuzilishi, harakat qonunlari, hususiyatlarini o`rganib bo`lmaydi. Bu esa muayyan iqtisodiy ob’ektni belgilarga ko`ra bo`laklarga bo`lib, so`ngra ularni umumiyligini ta’minlovchi jihatlarini tahlil yordamida aniqlab tegishli xulosalar olishda hamda ulardan amaliyotda foydalanishda juda muhimdir.
Tahlil(analiz) va umumiylik (sintez) iqtisodiy xodisa va jarayonlarni batafsil o’rganishning asosiy yo’li ekanligi.
Iqtisodiy tahlil dialektikani o`rganishning muhim vositasi hisoblanadi.
Bilish nazariyasining mantiqiyligi dialektik tarzda quyidagi formulada aks etadi, ya’ni: jonli mushohada, abstrakt tafakkur, amaliyot. Iqtisodiy hodisa va jarayonlarni bilish ham uch bosqichli bilish nazariyasiga asoslanadi. Bunda jonli mushohada bosqichida xo`jalik yuritishni bevosita iqtisodiy axborotlar tizimi orqali idrok kilinadi. Bu o`rinda iqtisodiy axborotlar tizimiga shunday talablar qo`yiladiki, bular bilish nazariyasining ikkinchi bosqichi - abstrakt tafakkurga ko`p jihatdan bog’liq.. Iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilishda barcha jarayonlarni tafakkur kuchi bajaradi.