Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Iqtisodiy tahlilning va fan sifatida shakllanishi va rivojlanish bosqichlari

3.Iqtisodiy tahlil predmeti.
Iqtisodiy hodisalarni o`rganish jarayonida dialektik bilish usuli- Tahlil(analiz) va umumiylik (sintez) usullaridan foydalaniladi. Analiz grekcha «analysie » so`zidan kelib chiqqan bo`lib, bir butunni bo`laklarga bo`lib o`rganish, degan ma’noni bildiradi. «Sintez» - grekcha « synthisie » so`zidan olinib umumlashtirish, degan ma’noni bildiradi.
Zamonaviy fanlarning usul va uslublarini umumlashtirib shuni aytish mumkin-ki, bilish jarayonida quyidagi vositalardan keng foydalaniladi: analiz va sintez, eksprement, modellashtirish. Bularning barchasini amalga oshiradigan, asosini tashqil etadigan insonning o`zidir. U mohiyatiga ko’ra barcha holatlarni yuqori darajada analiz-sintez etadigan inson miyasining fikrlash qobiliyatidir.
Fikrlash, ijodiy jarayon sifatida tushuncha, hukm, hulosalarni o`z ichiga oladi.
Ob’ektiv reallik: hodisalar, buyumlar, ko`rsatkichlar o`z shakli va mazmuniga hamda xususiyatlariga ko`ra farqlanadi, guruxlarga ajratiladi yoki fikrlash vositasida muayyan tushunchani hosil qiladi.
Hukm orqali nimadir tasdiqlanadi yoki inkor etiladi.
Tahlil etilgan jarayonlar sintez etilib, xulosa chiqariladi.
Aytilganlardan ma’lum bo`lmoqdaki, bilish nazariyasi orqali o`rganilayotgan borliqni muayyan ob’ekti to`g`risida ishonchli va haqqoniy ma’lumolarga ega bo`lamiz.
Barcha tarmoq fanlarning uslubiy asosi sifatida bilish nazariyasi iqtisodiy tahlilning ham mohiyati, zaruriyligi va natijasini aniqlab beradi.
Iqtisodiy tahlil - amaliy fandir. Agar u bilish nazariyasiga tayanib rivojlansa, insonning amaliy faoliyatida iqtisodiy samaradorlik oshadi. Bu esa fanning amaliy xayotda o`z o`rnini topganidan dalolat beradi.
Bu jarayonda mazkur fan predmeti tadqiq qilish mumkin bo`lgan ob’ektiv reallik; predmet va hodisalar u yoki bu tomondan shu kabilar bilan bog`lik bo`lgan holda, doimo harakatda, o`zgarishda deb o`rganiladi.
Inson tomonidan iqtisodiy faoliyatdagi turli voqealar kuzatilib ularning natijalari to`g`risida ma’lumotlar olinadi ya’ni faktlar to`planadi.
Ma’lumki fanda voqealar bevosita o`zi tahlil etilmaydi, balki ular qayd etilgan faktlar bo`yicha o`rganiladi.
Emperik bilishlar bo`yicha qayd etilgan faktlar fanga kiradi, qayta ishlanadi va saqlanadi. Lekin inson tomonidan qayd etilgan faktlar bir butun voqea yoki predmetni o`rganish uchun yetarli hisoblanmaydi. Buning uchun o`rganilayotgan ob’ekt muayyan belgilar bo`yicha guruhlar va yoki bo`laklarga ajratilishi zarur. Bulardan ma’lum bo`lmoqdaki aniq ob’ekt to`g`risida ilmiy faktlar to`plash, ularni tahlil qilishdan boshlanar ekan. Aytilganlardan shu xulosaga kelish mumkinki tahlil, jamiyat yoki tabiatdagi voqea va hodisalarni o`rganish uslubi bo`lib yuzaga chiqadi.
Bir butun ob’ektni fikran bo`laklarga bo`lib o`rganish tahlilda o`ta ahamiyatli tadqiqot usuli bo`lib hisoblanadi. Mazkur usul o`rganilayotgan hodisani ichki mohiyatini ochishda va uni turli omillarga bog`likligini aniqlashda juda muhimdir. Bunday fikrlashda falsafaning abstrakt usul-uslublaridan keng foydalaniladi.
Tahlilda bir butun hodisa yoki predmet bo`laklarga bo`linib, uning har bir alohida tomonlari o`rganiladi. Lekin, bu bilan o`rganilayotgan ob’ektni to`la ma’noda tavsiflab bo`lmaydi. Buning uchun, ob’ektni o`rganilayotgan tomonlarini umumlashtirib, umumiy jihatlarni hosil qilish kerak. Mazkur masala sintez usuli bilan amalga oshiriladi.
Umuman, xodisa yoki jarayonlar o`rganilib ilmiy xulosalar chiqarishda tahlil va sintez usuli birgalikda harakat qiladi. Mazkur tartib ob’ektning dialektik birligini ta’minlaydi. Bu bilan tadqiq etilayotgan predmet yoki hodisalarning dialektik birligini har tomonlama bilish mumkin.
Faktlar tahlilidan nazariy sintezga o`tish induktsiya va deduktsiya metodlari yordamida amalga oshiriladi.