Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida

 
 
 
 
 
 
 
X-BOB. IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH VA 
LIBERALLASHTIRISHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI VA 
USTUVOR YO’NALISHLARI 
 
O’zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan 
yangi, mustaqil rivojlanayotgan, o’z xalqi, millati 
manfaatlariga xizmat qiladigan milliy iqtisodiyot 
shakllanib bormoqda. 
Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi ko’p 
omillarga bog’liq bo’lib, u jarayonni kechishi gohida shiddatli, gohida ziddiyatli 
kechadi. Iqtisodiy rivojlanish hech qachon bir tekis, yuqorilab boruvchi chiziq 
bo’yicha ro’y bermaydi. Iqtisodiy rivojlanish o’z ichiga yuksalish va inqiroz 
davrlarini qamrab oladi iqtisodiyot miqdor va sifat o’zgarishlarini, ijobiy va salbiy 
tomonlarni olib notekis yo’nalishdan boruvchi beqaror jarayon sifatida baho berish 
mumkin. Shuning uchun ham 2017 yilda qabul qilingan “Harakatlar strategiyasi”da 
Iqtisodiyotda tarkibiy 
o’zgarishlarni 
chuqurlashtirish, milliy 
iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligini 
oshirish

---

101 
iqtisodiyotni tarkibiy qismini o’zgartirish hamda uning raqobatbardoshligini 
oshirish bo’yicha quyidagi omillarga e’tibor qaratish belgilab berildi: 
– milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning 
tarkibida sanoat, xizmat ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik 
ulushini ko’paytirish; 
– ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan 
yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma 
loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish; 
– yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy 
xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo’shimcha qiymatli 
tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirishga qaratilgan sifat jihatidan 
yangi bosqichga o’tkazish orqali sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya 
qilish; 
– iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni 
shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-
bosqich kamaytirish; 
– prinsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o’zlashtirish, 
shu asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini 
ta’minlash; 
– ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom 
ettirish hamda, eng avvalo, iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar importining 
o’rnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish; 
– iqtisodiyotda energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga 
energiya tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya 
manbalaridan foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat 
unumdorligini oshirish; 
– faoliyat ko’rsatayotgan erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik 
sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish; 
– xizmat ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotni 
shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish, ko’rsatilayotgan xizmatlar 

---

102 
tarkibini, eng avvalo, ularning zamonaviy yuqori texnologik turlari hisobiga tubdan 
o’zgartirish; 
– turizm industriyasini jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda uning roli va 
ulushini oshirish, turistik xizmatlarni diversifikatsiya qilish va sifatini yaxshilash, 
turizm infratuzilmasini kengaytirish;
– eksport faoliyatini liberallashtirish va soddalashtirish, eksport tarkibini va 
geografiyasini diversifikatsiya qilish, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarning eksport 
salohiyatini kengaytirish va safarbar etish; 
– yo’l-transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish, iqtisodiyot, ijtimoiy 
soha, boshqaruv tizimiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish[52]. 
Umuman iqtisodiy o’sish murakkab va ko’p qirrali jarayondir. Shu sababli uni 
baholash uchun qandaydir bitta ko’rsatkich kifoya qilmaydi, muayyan ko’rsatkichlar 
tizimi talab qilinadi. Bu ko’rsatkichlar tizimida buyumlashgan va qiymat ifodasidagi 
ko’rsatkichlari bilan farqlanadi. 
Iqtisodiy o’sishga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni Shartli ravishda ikki guruhga 
ajratish mumkin. Birinchi guruh omillar iqtisodiyotning miqdoriy o’sish layoqatini 
belgilab beradi, ular taklif omillari deb ham ataladi. Bu omillar quyidagilar: 
– tabiiy resurslarning miqdori va sifati; 
– ishchi kuchi resurslari miqdori va sifati; 
– asosiy kapital (asosiy fondlar)ning hajmi va sifati; 
– texnologiya va fan-texnika taraqqiyoti. 
Xulosa qilib aytganda kishilik jamiyati taraqqiyoti o’zoq davrlarni bosib 
o’tgan, bu davrlarda sosial-iqtisodiy o’zgarishlar sodir bo’lgan va iqtisodiy mehnat 
taqsimoti shakllangan. Insonlar yashashi uchun moddiy ne’matlar ishlab chiqarish 
jarayonida kuzatishlar olib borib, ishlab chiqarish va xalq farovonligi hali odamlar 
o’rganib, bilib ulgurmagan ijtimoiy omillarga hamda, iqtisodiy taraqqiyotning 
qonunlariga bog’liq ekan, degan xulosaga kelgan va ushbu qonunlarni o’rganish 
hamda ulardan jamiyat taraqqiyoti yo’lida foydalanish zarurligini anglagan. 

---

103 
Munosabatlari yo’nalishi eski, o’nqir-cho’nqir 
yo’llardan, keng ravon bo’lgan zamonaviy bozor 
yo’liga almashdi. Iqtisodiyotda davlat ishtirokini 
strategik asoslangan darajada qisqartirish, xususiy 
mulkni yanada rivojlantirish va uni himoya qilishga doyir kompleks masalalarni hal 
etish - hukumat, davlat boshqaruvi organlari va barcha darajadagi hokimliklar uchun 
eng muhim ustuvor vazifa sifatida belgilanmoqda. 
Davlatimizda iqtisodiy taraqqiyot yo’lidagi islohotlarni olib borishda davlat 
ishtirokini kamaytirish hamda xususiy mulkchilik tizimini yanada takomillashtirish 
bo’yicha quyidagi ustuvor yo’nalishlar belgilab olindi: 
– xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash, 
xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo’lidagi barcha to’siq va cheklovlarni 
bartaraf etish, unga to’liq erkinlik berish, “Agar xalq boy bo’lsa, davlat ham boy va 
kuchli bo’ladi” degan tamoyilni amalga oshirish;
– kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay 
ishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat, 
huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy 
aralashuvlarning qat’iy oldini olish; 
– davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tartib-
taomillarini 
soddalashtirish, 
xo’jalik 
yurituvchi 
subyektlarning 
ustav 
jamg’armalarida davlat ishtirokini kamaytirish, davlat mulki xususiylashtirilgan 
obyektlar bazasida xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar 
yaratish;
– investitsiya muhitini takomillashtirish, mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlari va 
hududlariga xorijiy, eng avvalo, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb 
qilish; 
– korporativ boshqaruvning zamonaviy standart va usullarini joriy etish, 
korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlarning rolini kuchaytirish; 
– tadbirkorlik subyektlarining muhandislik tarmoqlariga ulanishi bo’yicha 
tartib-taomil va mexanizmlarni takomillashtirish va soddalashtirish;