G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Bosh miya qismlari
raqamlar
Л.У' , •' - i-“ 7 J ' / к ... ^ i) \	Uzunchoq miya
	Varoliyev ko‘prigi
	O'rta miya
1 8ш	Oraliq miya
^ о	Miyacha
/ ^ 4 1 ^5	Miya katta yarim sharlari

10. 
    Tizza refleksini ketma-ketligini rangli qalamlar yordamida chizing va izohlang.
    
11. 
    Darslikdan foydalangan holda jadvalni to‘ldiring.
    

Bosh miya bo‘limlari	Tuzilishi va joylashuvi	Vazifasi
Uzunchoq miya
Miya ko‘prigi
O'rta miya
Oraliq miya
Miyacha

12. 
    Odam va sut emizuvchi hayvonlarda hosil bo‘lgan qo‘zg‘a- lishlaming nerv tolalari bo'yicha tarqalish tezligi 100-200 m/s ni tashkil etadi, baqada 26 m/s, baliqda 4-5m/s ga teng. Tushuntiring
    

1. 
   organizmda hosil bo‘lgan qo‘zg‘alishlar tezligini qanday aha­miyati bor? b) hayvonot olamining evolyutsiyasi jarayonida qo‘z- g'alishlaming nerv tolalari bo‘yicha tarqalish tezligi qaysi yo‘na- lishda o‘zgardi nerv bo‘ylab qo‘zg‘alishlar tezlashdimi yoki sekinlashdimi?
   

13. 
    Kitobdan foydalangan holda jadvalni to‘ldiring:
    

Bosh miya katta yarim sharlari zonalari

Zonalar	Joylashgan o‘mi	Vazifasi	Zona olib tashlansa xulq atvor qanday o‘zgaradi
A	В	S	D

15. 
    Simpatik nerv yurak urishini tezlashtiradi va oshqozondan shira ajralishini kamaytiradi, parasimpatik nerv esa yurak ishini sekinlashtiradi lekin oshqozondan shira ajralishini tezlashtiradi. Tushuntiringchi a) bu nerv qaysi nerv sistemasiga taalluqli b) bosh miyaning qaysi qismlari bilan bu nervlar bog‘liq? javoblarinigizni yozing.
    

14. 
    0‘ylang va javob bering:
    

1. 
   ko‘z qaysi vaqtda dam oladi yaqindagi narsaga qaragandami yoki uzoqdagi narsaga qaragandami?
   
2. 
   ko‘z gavharining xiralanishi yoki ko‘zdan ko‘z ichi suyuqligini oqib ketishi qanday holatga sabab bo‘ladi?
   

15. 
    Darslikdan foydalangan holda jadvalni to‘ldiring
    

Ko‘rish qobiliyatini buzilishi

Ko‘rish fiink- siyasini buzilishi	Belgilari	Tasvir qaerda hosil bo'ladi	Funksiyaning buzilish sababi	Qanday ko‘zoynak taqiladi
Yaqindan ko‘rish
Uzoqdan ko‘rish
Maktab biologiya kursini o'qitishc			a o‘quvchilaming fanga bo‘l-

gan qiziqishini oshirish uchun regressiv metod bo‘yicha hisoblash ishlarini olib borish ham maqsadga muvofiqdir.
1-jadval. Regressiya shkalasi bo‘yicha erkak va ayollaming fiziologik ko‘rsatkichlarini aniqlash

FXD	Regressiya shkalasi
	erkak	Ayol
Past	0,225-0,375	0,157-0,260
0‘rtachadan past	0,376-0,525	0,261-0,365
0‘rtacha	0,526-0,675	0,366-0,475
0‘rtachadan yuqori	0,676-0,825	0,525-0,576
Yuqori	0,826 va ko‘p	0,576 va ko‘p

Odam va uning salomatligi fani bo‘yicha masala va masqlar yechish metodikasi

1. 
   Agar o‘smiming yoshi 16, vazni - 60 kg, bo‘yi 170 sm, puls soni -78 ta, qon bosimi 125/75 mm.s.u. teng bo‘lsa uning fiziologik holatini darajasini aniqlang.
   

Yechilishi:
FXD (fiziologik holatini darajasi)ni hisoblash uchun quyidagi regressiv tenglamadan foydalanish kerak.

2. 
   0‘rtacha bosim quyidagi tenglama bilan aniqlanadi.
   

1. 
   0‘smiming o‘rtacha qon bosimini topamiz:
   

ADsist — ADdiast A125 — 75 ADo'r = = I- 75 = 91,67 (mm^it-st)

2. 
   0‘smiming FXD(fiziologik holatini darajasini) hisoblaymiz: 700 - (3 * CHSS) - (2,5 * ADo'r) - (2,7 * yosh) + (0,28 * t(tema))
   

UFS =
3350 — (2,6 * yosh.) + (0.21 * bo'y),
700 - (3 * CHSS) - (2,5 * 91,67) - (2,7 * 16) + (0,28 * 60
= 0,649
350 - (2,6 * 16) + (0,21 * 170)
0‘smiming o‘rtacha fiziologik holat darajasini 1-jadvaldan foydalanib regressiya shkalasi bo‘yicha aniqlaymiz.
Javob: 0,649 o‘rtachadan yuqori

2. 
   Chang‘ichi 27 minut davomida masofani bosib o‘tdi. Uning yuragining minutlik chastotasi 125 martani tashkil etgan. 27 minutda masofani bosib o‘tish davomida sportchgi yuragi qancha ish bajarganligini aniqlang.
   

Yechilishi:
Yurak ishini hisoblash uchun ushbu R = 0,14 x YuTSCH formuladan foydalanish mumkin.

1. 
   Chang‘ichi yuragini bir minut davomida bajargan ishini topamiz.
   

R = 0,14 • 125 = 17,5 (kJ);

2. 
   30 minut davomida yurak bajargan ishni topamiz.
   

R = 17,5 • 27 = 472,5 (kJ).
Javob: chang‘ichining yuragi 30 minut davomida 472,5 kJ. ish bajargan.

3. 
   Bo‘y uzunligi 182 sm bo‘lgan o‘smirining tana massasi o‘rtacha qancha bo‘lishi kerakligini hisoblang.
   

Yechilishi:
M = R - 100 = 182 - 100 = 82 (kg).
Javob: bo‘yi 182 sm bo‘lgan o‘smiming tana massasi 82 kg bo‘lishi kerak.

4. 
   0‘smiming yurak urishi tezligi orqali bajargan ish miqdorini aniqlang. Agar tinch holatda uning yuragi minutiga 78 marta, 12 marta o‘tirib turgandan so‘ng 102 marta urgan bo‘Isa.
   

Yechilishi:

1. 
   Tinch holatdagi yurak bajargan ish miqdorini topamiz:
   

R = 0,14-78= 10,92 (kJ);

2. 
   12 marta o‘tirib turgandan so‘ng bajargan ish miqdorini topamiz:
   

R = 0,14 • 102 = 14,28 (kJ)

3. 
   0‘smir yuragining ish darajasini oshishini topamiz:
   

14,28- 10,92 = 3,36 (kJ).
Javob: yurak ishlashini ortishi 3,36 kJ ni tashkil etgan.

5. 
   17 yoshli qizning normal arterial bosimi qancha bo‘lishini hisoblang.
   

Yechilishi:
Bu muammoni yechish uchun regressiya tenglamasini qo‘llaymiz

1. 
   Qizning AB sist. aniqlaymiz:
   

AB sist. = (1,7 • 17)+ 83 = 111,9;

2. 
   Qizning AB diast. aniqlaymiz:
   

AB diast. = (1,6 • 17) + 42 = 69,2.
Javob: qizning normal arterial bosimi 111,9/ 69,2 mm.su. tashkil etadi

6. 
   Agar 20 yoshli yigitning qon bosimi 135/90 ni tashkil etsa u normaga nisbatan qancha miqdorda kam yoki ko‘p?
   

Yechilishi:

50. 
    Yigitning normadagi AB diast. aniqlaymiz:
    

AB sist. = (1,7 • 20) + 83 = 117

2. 
   Yigitning normadagi AB diast. aniqlaymiz:
   

AB diast. = (1,6 • 20) +42 = 74;
3.Sistolik bosim farqini topamiz.
135 - 117 = 18;

4. 
   Diastolik bosim farqini topamiz:
   

90-74= 16.
Javob: AB sist. 18 mm.su. ga yuqori., AB diast. 16 mm.su. yuqori.

7. 
   0‘rta yashar erkak va ayolning qoni tarkibidagi eritrotsitlar miqdorini aniqlang. Agar 1ml qonda 4.4 mln va 5 mln eritrotsit borligi inobatga olinsa.
   

Yechilishi:
0‘rtacha olganda odam tanasida 5 1 qon mavjud, topishimiz kerak:

1. 
   erkak kishining umumiy eritrotsitlar sonini (5,4 x 5000 = 27000 mln. yoki 27 mlrd.);
   
2. 
   ayol kishining umumiy eritrotsitlar sonini erkak kishining umumiy eritrotsitlar sonini (5 • 5000 = 25000 mln. yoki 25 mlrd.).
   

Javob: eritrotsitlar soni: a) erkakda - 27 mlrd., b) ayolda - 25 mlrd.

8. 
   Agar 100 ml qonda 15.7 g gemoglobin bo‘lsa katta odam qonidagi gemoglobin miqdorini toping.
   

Yechilishi: katta odam qoni tarkibida 5 litr qon borligini bilgan holda uning qoni tarkibidagi gemoglobin miqdorini quyidagi hisoblash amalini bajarish orqali topamiz.

7. 
   • 5000
   

-Too^- =^7850rt , .
Javob: katta odam qoni tarkibidagi umumiy gemoglobin miqdori 785 g ni tashkil etadi.

9. 
   Odam organizmi tarkibida 5 litr qon bor, unda 350 g oqsil, 5 g glyukoza, 750 g gemoglobin, 45 g natriy xlorid bo‘ladi. Berilgan ma’lumotlarga asoslanib har bir modda miqdorini hisoblab topamiz.
   

Yechilishi:
Quyidagi formula asosida hisoblab topamiz. w = m(modda) • 100:m(litr)

1. 
   oqsilning miqdori qonning qancha qismiga to‘g‘ri kelishini hisoblab topamiz: