G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Oqsillar va nuklein kislotalarga oid masala va mashqlar yechish metodikasi

1. 
   Odam qoni plazmasidagi albuminmng molekulyar massasi 68400 ga teng. Uning tarkibidagi aminokislotalar sonini toping.
   

Yechilishi:
aminokislotalaming o'rtacha molekulyar massasi 120 deb olsak unda:
68400 : 120 = 570 aminokislota
Javob: albumin molekulasida 570 aminokislota bor.

2. 
   Ma’lum oqsilning molekulyar massasi: a) 36000; b) 48000; v) 72000 tashkil etadi. Bu oqsillar tarkibidagi aminokislotalar sonini aniqlang.
   

Yechilishi:
aminokislotalaming o‘rtacha molekulyar massasi 120 deb olsak unda:

1. 
   36000 : 120 = 300 ta;
   
2. 
   48000 : 120 = 400 ta;
   

v)72000 : 120 = 600 ta.
Javob: a) 300 ta; b) 400 ta; v) 600 ta aminokislota bor ekan.
Molekulyar massani birikma tarkibidagi u yoki bu kompo- nentga qarab ham aniqlash mumkin. Ko‘pgina murakkab oqsillar tarkibida bitta yoki bir nechta metal atomlarini o‘zida saqlashi mumkin. Masalan (Fe, Zn, Si va boshqalami). Molekulyar massasi kichik bo'lgan oqsillami aminokislotalar tarkibiga qarab aniqlash mumkin. Bunday holda shunday aminokislotani tanlangki, oqsil tarkibida kam miqdorda bo‘lsin. Oqsilning aminokislota tarkibi bo‘yicha minimal molekulyar massasini quyidagi formula bilan hisoblash mumkin.
M.m = A : V • 100%, Bunda: M.m — oqsilning minimal molekulyar massasi,
A - komponent ya’ni atom yoki molekulyar massasi, - kompo- nentni foiz tarkibi.
Molekuladagi metal atomi yoki aminokislotalami bilgan holda, oqsilning haqiqiy molekulyar massasini bilish mumkin. Buning

uchun minimal molekulyar massani komponentlar soniga ko‘pay- tiramiz.

3. 
   Odam qoni tarkibidagi gemoglobin tarkibida 0.34 % temir bo‘ladi. Gemoglobinning minimal molekulyar massasini toping. Yechilishi:
   

Temiming atom massasi 56 ga teng. Gemoglobin o‘z tarkibida bir atom temir saqlaydi. Shundan kelib chiqqan holda proporsiya tuzish orqali gemoglobinning minimal molekulyar massasini topish mumkin.:

1. 
   34 Fe - 100 gemoglobin 56 - x
   

M.m = (56 • 100) : 0,34 yoki birdaniga formula asosida
M.m = 56 : 0,34 • 100 % = 16470 ga teng
Javob: gemoglobinning molekulyar massasi 16470 ga teng.
4.Oqsil tarkibida 0.5 % glitsin mavjud. Bu oqsilning minimal molekulyar massasi qancha va unda nechta aminokislota mavjud? Agar glitsinning minimal molekulyar massasi 75 ga teng bo‘lsa? Yechilishi:
M.m = 75 : 0,5 • 100 % - 15000 15000 : 100= 150 Javob: 150 aminokislota.

3. 
   Izoh. DNK molekulasi qo‘sh spiraldan iborat. Qo‘sh spiraldagi nukleotidlar bir-biriga komplementar bo‘lib bir - birini to‘ldiradi. Ular o‘zaro vodorod bog‘lar bilan birikadi. Vodorod bog‘lar bir zanjirdagi adenin va guaninidan ikkinchi zanjirdagi timin va sitozinga tomon boradi. Boshqa zanjirdan bunga qarama-qarshi yo‘naladi. Komplementarlik prinspi DNK reduplikatsiyasida va RNK transkripsiyasida muhim rol o‘ynaydi.
   

Chargaf qoidasiga binoan DNK molekulasi dagi nukleotidlar o‘rtasidagi qonuniyat va son jihatdan nisbat muhim ahamiyatga ega.

1. 
   A = T; 2) G - S; bundan kelib chiqadiki A: T = 1 va G:S = 1 Shunga asoslanib, DNK molekulasidagi 20 % i guaninga to‘g‘ri keladi. DNK dagi adenin, timin sitozin nisbatini toping.
   

Yechilishi :
Chargaf qoidasini qo‘llaymiz: G = S = 20 %
A + T = 100 - (20 + 20)

A + T = 60 %, A = T = 30 %
Javob: S =G=20 %, A=T=30 %.

3. 
   DNK bir zanjirining ma’lum qismidagi nukleotidlar quyidagi S SAT AGS izchillikda. Ikkinchi zar rdagi nukleotidlar ketma- ketligini, vodorod bog‘lar sonini toping va natijani izohlang.
   

Yechilishi:

1. 
   1 zanjirDNK: SSATAGS
   

2. 
   zanjir DNK: GGTATSG
   

2. 
   A bilan T o‘rtasida 2 ta vodorod bog‘, jami 3 • 2 =6
   
3. 
   G bilan S o‘rtasida 3 ta vodorod bog‘, jami 4*3 = 12.
   
4. 
   ikkala zanjir o‘rtasidagi umumiy bog‘lar soni 12 + 6 = 18.
   

Javob: 18 ta vodorod bog‘.

3. 
   Molekulasida A = 600 ming, G = 2400 ming bo‘lgan DNK reduplikatsiyasi uchun qancha erkin nukleotidlar kerak?
   

Javob: DNK qancha nukleotid bo‘lsa shuncha erkin nukleotid kerak.
A=600 ming, bo‘lsa, T = 600 ming. G = 2400 ming bo‘lsa, S = 2400 ming. Hammasi bo‘lib 6 ming.

3. 
   DNK molekulasi tarkibida 70 ta timin bo‘lsa DNK moleku­lasida nechta adenin bo‘lishi mumkin? Javobingizni izohlang.
   

Javob: A ga T lar soni mos keladi ya’ni 70 ta adenin bo‘ladi.
Izoh. Nukleotidlar orasidagi masofa 0,34 nm. Bitta nukleotidning nisbiy molekulyar massasi 345 ga teng deb qabul qilingan.

3. 
   DNK bir zanjiridagi nukleotidlar ketma ketligi AAGSTA SGTAT. Ushbu DNK boiagidagi nukleotidlaming foiz tarkibini va gen uzunligini toping.
   

Yechilishi:

1. 
   1 - zanjir DNK: AAGTSTASGTAT.
   

2. 
   - zanjir DNK: TTSAGATGSATA
   

2. 
   S = G = 4; A - T = 8.(A + T) + (G + S) = 24
   
3. 
   24-100%
   

4 - x
x = 33,4 % (S = G)

4. 
   100 - (33,4 +33,4) = 33,2 (A + T) dan, A = T = 16,6
   
5. 
   DNK molekulasi ikkita zanjirdan iborat germing uzunligi bitta zaniir uzunligiga teng bo‘ladi.
   

12 - 0,34 = 4,08 run.
Javob: A = T = 16,6 %, G = S = 33,4 %. Gen uzunligi - 4,08 nm.

3. 
   DNK molekulasidagi 950 ta nukleotidlar bo'lib, umumiy nukleotidlar sonining 20 % ini sitozin tashkil etadi. Qolgan nukleotidlar sonini va DNK bo‘lagini uzunligini toping?
   

Yechilishi:

1. 
   Komplementarlikka asoslanib masalani yechamiz. Bunda 20 % S= 20 % G
   
2. 
   950 ta nukleotid - 100 % bo‘lsa, x ta nukleotid - 40 %
   

x= 380 ta nukleotid tashkil etadi. 308 : 2 =154 ta dan S=G

3. 
   950 ta nukleotid - 100 % bo‘lsa, x ta nukleotid - 60 %
   

x = 570 ta A = T nukleotidlari bo‘ladi. 570 : 2 = 285 ta dan A = T

4. 
   570 (A=T lar yig‘ndisi) + 154(G ni soni) = 724 ta (A+T+G nukleotidlarining yig‘indisi)
   
5. 
   DNK ning uzunligi bir zanjirdagi nukleotidlar soni bilan topiladi:
   

285+174 • 0,34 = 149.26 (nm).
Javob: A = T = 570 ta nukleotid=60 %, G — 154 ta nukleotid=20 %, DNK fragmentini uzunligi - 149.26 nm.

3. 
   DNK molekulasida 1400 nukleotid bo‘lib shundan timin umumiy nukleotidlaming 5 % izini tashkil etadi. DNK molekulasi tarkibiga kiradigan boshqa nukleotidlaming foizini toping. Ushbu DNK firagmentini uzunligi qancha bo‘lishini hisoblang.
   

Yechilishi:

1. 
   Komplementarlikka asoslanib masalani yechamiz. Bunda 5 % T = 5 % A
   
2. 
   1400 ta nukleotid - 100 % bo‘lsa, x ta nukleotid - 5 %
   

x= 70 ta nukleotid tashkil etadi.(T)

3. 
   1400 ta nukleotid - 100 % bo‘lsa, x ta nukleotid - 90 %
   

x= 113400 ta nukleotidlari bo‘ladi. (S=G)

4. 
   113400 ta (S=G lar yig‘ndisi) + 90(A ni soni) = 113490 ta (A+T+G nukleotidlari-ning yig‘indisi)
   
5. 
   DNK ning uzunligi bir zanjirdagi nukleotidlar soni bilan topiladi:
   

56790 x 0,34 = 19308.6 (rnn).
Javob: A = T = 570 ta nuk leotid = 60 %, G = 154 ta nukleotid = 20 %,
DNK fragmentini uzunligi - 149.26 nm.

3. 
   DNK molekulasi fragmenti 1100 nukleotiddan tashkil topgan. Shundan adenin umumiy nukleotidlaming 10% izini tashkil etadi. Timin, guanin, sitozinning har birini ushbu DNK da qanchaligini toping va natijani izohlab bering.
   

Yechilishi:

1.