Gazlarni yuvish yo`li bilan changdan tozalash usulidan foydalanilganda changli oqim tomchi yoki plyonka holatdagi suyuqlik bilan kontaktda bo`ladi

6.1-rasm. Ichi bO`sh forsunkali 6.2-rasm. Nasadkali skrubber
skrubber

Nasadkali skrubberlar

Bunday qurilmalarda kontakt yuzani kO`paytrish uchun qO`shimchajismlar (nasadkalar) dan foydalaniladi (6.2-rasm). QO`zg`almas nasadkalar xalqasimon, sharsimon va boshqa shaklli bO`lishi mumkin. Suyuqlik nasadkalarning yuzalari bo`yicha plyonka tarzida harakat qiladi. Suyuqlikning solishtirma sarfi 1,3 - 2,6 l/m³. Nasadkali skrubberlarning gidravlik qarshiligi 300 – 800 Pa. Nasadkali skrubberning O`rtacha tozalash darajasi 75-85%. Birok O`lchami 2 mkm dan katta bO`lgan zarrachalarni tutganda qurilmaning tozalashdarajasi 90% dan ortib ketishi mumkin. Nasadkali skrubberlar sochib g`eruvchi qurilmalarga nisbatan ancha samarali, birok ularning gidravlik qarshiligi kattaroq.

Markazda qochma skrubberlar

Hozirda mavxum qaynash qatlamli gaz yuvuvchi qurilmalarning qator samarali konstruktsiyalari ishlab chiqildi. Jumladan, Toshkent Davlat texnika universiteti mutaxassislari tomonidan aylanib yuruvchi nasadkali skrubberning bir necha yangi turlar taklif etildi. Nasadkalar aylanib yuruvchi holatga etganida qatlamdagi bO`sh hajmning ulushi eq1 bO`ladi. Ushbu skrubber Chirchiq shaxridagi O`zbekiston qiyin eruvchan va O`tga chidamli metallar kombinatining gazlarni changdan tozalash sistemasida muvaffaqiyatli ishlatilmoqda.
6.3-rasmda aylanib yuruvchi nasadkali va suyuqlik tsirkulyatsiya qilib beriladigan skrubberning sxemasi kO`rsatilgan. Qurilmaga suyuqlik markazdan qochma nasos 1 yordamida beriladi. Changli gaz panjara 8 ning pastki qismiga shtutser vertikal O`qqa nisbatan 5 – 10^o qiyalik bilan O`rnatilgan.

6.3 –rasm. Mavxum qaynash holatidagi sharsimon skrubber: 1-tomchi ushlagich; 2-yuqorigi chegarali panjara; 3-nasadka qatlami; 4-tsilindrsimon qobiq; 5-pastki tayanch panjarasi.

6.4-rasm. Aylanib yuruvchi nasadkali va suyuqlik tsirkulyatsiya qilib beradigan chang tutgich. 1-nasos; 2-shlam tO`plagich; 3-kurilma kubi; 4-separator; 5-uyurma xosil qiluvchi qurilma; 6-qurilmaning ish sohasi; 7-aylanib yuruvchi nasadkali qatlam; 8-tayanch panjarasi; 9-kuyilish trubasi; 10-changli gaz kiradigan shtutser; 11-forsunka 12-tozalangan gaz chiqadigan patrubok.

Suyuqlik panjara yuzasi tomonga qarab, sochib beruvchi qurilma 11 yordamida tarkatiladi. Panjaraning ustidagi nasadka qatlami 7 joylashgan. Panjara orqali O`tgan gaz oqimi nasadkalarni aylanib yuruvchi holatga keltiradi. Gazning tezligiga kO`ra suyuqlik panjara orqali qisman ag`darilib, qurilmaning kub qismiga tushadi yoki ish zonasi 6 orqali qurilmaning yuqorigi qismidagi separator 4 ga utadi. Separatorda markazdan qochma uyurma xosil qiluvchi 5 yordamida suyuqlik gazdan ajraladi. Ajralgan suyuqlik kuyilish trubasi 9 orqali shlam tO`plagichga tushadi. Tozalangan gaz patrubok 12 orqali atmosferaga chiqariladi. Gazning tezligi 3 – 12 m/s, suyuqlikning tezligi esa 1x10^-3 dan 6x10^-3 m/s chegaralarida O`zgarishi mumkin.



6.5-rasm. Aylanib yuruvchi nasadkali va injektsion tarelkali chang tutgich.
1-ish sohasi; 2-aylanib yuruvchi nasadka; 3-uyurma xosil qiluvchi qurilma; 4-separator; 5-kuyilish trubasi; 6-injektsion qurilma; 7-shlam tO`plagich; 8-sarf O`lchagich
Mayda dispersli zarrachalarni tutib qolish darajasi gaz tezligining ortishi bilan kO`payadi, buning uchun qurilmada tO`g`ri yO`nalishli rejim tashkil qilinadi. Gazning tezligi 7 – 8 m/s dan yuqori bO`lishi kerak. Banday sharoitda suyuqlik panjaradan ag`darilib, qurilmaning pastki qismiga yig`ilmaydi. Nasos ishlatishga extiyoj qolmaydi. 6.5-rasmda suyuqlik inertsion usul bilan beriladigan chang tutgichning chizmasi kO`rsatilgan. Gaz qurilmaning pastki qismiga berilib, ish sohasi 1 dan utadi va bu sohada joylashgan nasadkalar 2 ni aylanuvchan holatga keltiradi. Gaz changdan ish sohasida turbulizatsiya qilingan gaz – suyuqlik qatlami yordamida tozalanadi. Suyuqlik separator 4 da ajraladi va retsirkulyatsiya qilish uchun ishlatiladi. Suyuqlik truba 5 orqali shlam tO`plagich 7 ga quyiladi. Suyuqlik tarkibidagi mayda zarrachalar shlam tO`plagich 7 da chO`kmaga tushadi. Aylanib yuruvchi nasadkali skrubberlarda gaz – suyuqlik oqimi nasadkalar yordamida kuchli turbulyatsiya qilinadi. Zarrachalarning tomchilarda chO`kishi turbulent – impulpsli mexanizm asosida yuz beradi. Buning uchun qurilmada optimal masshtabli intensiv turbulent pulpsatsiyalari tashkil etiladi. Ushbu skrubberlar yordamida gaz aralashmalari tarkibidagi mikronli O`lcham va turli fizik xossalarga ega bO`lgan qattiq zarrachalarni ajratib olish mumkin.
Sanoat miqyosida olib borilgan tajribalar shuni kO`rsatdiki, aylanib yuruvchi nasadkali skrubberlarda yuqori darajadagi chang ushlashlikka erishiladi: 93 – 96% 1-2 mkm li zarrachalar uchun; 98 – 99,9% 5 mkm dan katta bO`lgan zarrachalar uchun.
Adabiyotlar:


1. Abdullaev O., Toshmatov Z., Uzbekiston ekologiyasi bugun va ertaga. T. Fan, 1992 y.
2. Rafikov A.A., Geoekologik muammolar. T.Ukituvchi, 1997, 112b.
3. Otaboev Sh., Nabiev M. Inson va biosfera. T.Ukituvchi, 1995, 320 b.
4. Tuxtaev A.S. ekologiya. T.Ukituvchi, 1988, 192b.
5. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T.Ukituvchi, 1994.
6. www.ziyonet.uz