G’aznachilik” fanidan G’aznachilikda to’lovlarni amalga oshirish mavzusida tayyorlagan mustaqil ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI



“BUXGALTERIYA HISOBI VA AUDIT” YO’NALISHI BHA-93/2 GURUHI TALABASI
UMIRZOQOVA MAHMUDANING
“G’AZNACHILIK” fanidan
G’aznachilikda to’lovlarni amalga oshirish mavzusida tayyorlagan


MUSTAQIL ISHI
O’qituvchi: Achilov Uyg’un

Toshkent-2023

M U N D A R I J A		bet
K I R I SH
1.	G’aznachilik tizimida to’lovlarni amalga oshirishning mazmuni, maqsadi va zarurligi.
2.	G’aznachilik tizimida to’lovlarni amalga oshirishning huquqiy asoslari.
3.	I va II guruh xarajatlari bo’yicha to’lovlarni amalga oshirishning tartibi.
4.	III guruh xarajatlari bo’yicha to’lovlarni amalga oshirishni amaliyoti.
5.	IV guruh xarajatlari bo’yicha to’lovlarni amalga oshirishning tahlili.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

K I R I SH

O’zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyasi tizimida chuqur iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu islohotlar, qator vazifalar bilan birgalikda, davlat moliyasini boshqarish samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Bunda davlat moliyasini boshqarish shakllari va usullarini takomillashtirish, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari, elektron hisoblash mashinalari va boshqa texnik vositalar yordamida axborotni jamlash, qayta ishlash, uzatish qoidalari va usullarini o’zlashtirish asosida axborotlashtirishni yanada rivojlantirish talab etiladi.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar miqyosida davlat moliyasi islohotlari muhim o’rinni egallagan. Shular qatorida g’aznachilik tizimida to’lovlarni amalga oshirishni joriy etish, uning tashkiliy va me’yoriy huquqiy tizimini takomillashtirish, uning tarraqiy etishining yo’nalishlarini o’rganish muhim axamiyat kasb etadi. O’zbekistonda amalga oshirilayotgan isloxotlarning misolida davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish soxasidagi amalga oshirilayotgan yutuqlar qatorida, g’aznachilik tizimining joriy qilinishi, va bu borada qo’lga kiritilayotgan yutuqlar isloxotlar samarasining dalolatdir.
Prezidentning 2018 yil 29 iyundagi tegishli Farmoni bilan tasdiqlangan soliq siyosatini takomillashtirish Konsepsiyasining asosiy yo'nalishlari doirasida 2019 yildan e'tiboran: Ish haqi fondiga soliq yuki quyidagicha kamaytirilmoqda:
-jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig'i yagona stavkasining 12 foiz miqdorida o'rnatilishi va fuqarolarning majburiy sug'urta badallarining bekor qilinishi natijasida “qo'lga” tegadigan ish haqi miqdori o'rtacha 6,5 foizga oshadi; ish haqi fondidan yagona ijtimoiy to'lov miqdori 12 foizgacha pasaytirilmoqda;
-davlat maqsadli jamg'armalariga aylanmadan (oborotdan) 3,2 foiz miqdorida undiriladigan majburiy ajratmalar bekor qilinmoqda;
-yuridik shaxslarning foyda solig'i stavkalari 14 foizdan 12 foizgacha, tijorat banklari uchun 22 foizdan 20 foizgacha, dividend va foiz ko'rinishidagi daromadlar bo'yicha to'lov manbaidan soliq 10 foizdan 5 foizgacha, yuridik shaxslar mol-mulk solig'i 5 foizdan 2 foizgacha pasaytirilmoqda.
Oldingi yillar kabi 2019 yilda ham ustuvor yo'nalish sifatida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo'llab-quvvatlash xarajatlari, ya'ni Davlat budjeti jami xarajatlarining 54 foizi saqlab qolinmoqda¹.
Mamlakatimizda keyingi yillarda davlat moliyasini boshqarishda ma’muriy islohotlar jadal sur’atlarda amalga oshirila boshladi. Bunda hukumatimiz tomonidan ishlab chiqilgan iqtisodiy siyosatning to’la va izchil amalga oshirilishi, iqtisodiyotning muhim ustuvor tarmoqlarining belgilab berilishi hamda ularni rivojlantirish bo’yicha imkoniyatlarning safarbar etilishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. mamlakatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning, xususan, davlat moliyasini tubdan isloh qilish jarayonlarini davlat tomonidan boshqarish, monitoringini olib borish va nazorat qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu jihatdan qaraganda, O’zbekiston Respublikasi taraqqiyotining bugungi bosqichida davlat moliyasini boshqarish tizimini amalga oshirilayotgan iqtisodiy va demokratik islohotlar talablariga moslashtirish, ular faoliyatini so’nggi ijobiy natijalarni ko’zlagan xolda muvofiqlashtirish, davlat moliyasini boshqarishni shaklan va mazmunan yangi sifat pog’onasiga ko’tarish, davlat moliyasini boshqarish organlari, birinchi navbatda, Moliya vazirligi G’aznachiligining faoliyat mexanizmlarini va uning elementlarining faoliyatini takomillashtirishning zarurligi, budjet jarayonida budjet ijrosining g’aznachilik tizimiga bosqichma-bosqich o’tilayotganligi va bu boradagi muammolarni tadqiq etishning zarurligi hamda davlat moliyasini institutsional tarkibini
isloh qilishda g’aznachilik faoliyatining zarurligi mazkur bitiruv-malakaviy ishning dolzarbligini belgilab beradi.

1.1. G’aznachilik tizimida to’lovlarni amalga oshirishning mazmuni, maqsadi va zarurligi

O’zbekiston Respublikasida iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyasi tizimida iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmoqda. Davlat moliyasini boshqarishdagi islohotlar sharoitida umumdavlat moliya tizimining bosh bo’g’ini-davlat budjetini boshqarish, budjet jarayonini tashkil etish tizimidagi islohotlar, budjet ijrosida kassali tizimdan jahon amaliyotida sinalgan va o’zining ijobiy natijalarini bergan davlat budjetining g’azna ijrosiga o’tildi.
Jahon tajribasida davlat budjeti ijrosining bir nechta shakllari amal qiladi:
-davlat budjetining kassaviy ijrosi;
-davlat budjetining g’azna ijrosi;
-davlat budjeti ijrosining aralash tizimi.
Davlat budjetining kassaviy ijrosi sharoitida Markaziy bank va uning topshirig’iga muvofiq tijorat banklari davlat budjetining kassa ijrosini amalga oshiradilar.
Lekin, bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida budjet ijrosida bank tizimidan foydalanish bir qator muammolarni keltirib chiqardi:
-budjet daromadlari va xarajatlari to’g’risidagi axborotlarning etarli darajada operativ (tezkor) emasligi;
-daromadlarning bank hisobraqamlariga tushishi va budjetning hisobraqamlarida aks ettirilishidagi uzilishlarning mavjudligi bois budjet resurslarini boshqarishdagi tezkorlikning sustligi;
Soliq daromadlarining budjet tizimi bo’g’inlari o’rtasida taqsimlanish jarayonlarini samarali tartibga solish va daromadlar tushumini jadallashtirishning zarurligi;

• 
  budjet ajratmalarining hajmlari bilan haqiqatda amalga oshirilgan to’lovlar summalari ko’rsatkichlarining tarqoqligi tufayli mablag’larning tushumi va sarflanishi ustidan yagona nazoratning murakkablashuvi;
  
• 
  budjet tashkilotlarining hisobraqamlarida ishlatilmayotgan budjet mablag’larining turib qolishi;
  

-budjet mablag’larining ajratilishi bilan ularning so’nggi iste’molchilarga etib borishigacha bo’lgan vaqtning uzoqligi;

• 
  davlat mablag’lari harakatining murakkablashuvi va hajmlarining ortib borishi bilan ulardan oqilona foydalanish ustidan dastlabki nazoratning va joriy monitoringning zarurligi va boshqalar.
  

Sanab o’tilgan holatlar davlat budjetining kassaviy ijrosidan g’azna ijrosiga o’tishning zarurligini belgilab berdi.
Davlat budjetining g’azna ijrosi davlat budjetining barcha daromadlarini yagona g’azna hisobraqamiga kiritishdan, shuningdek, davlat budjetining xarajatlarini shu hisobraqamdan to’lashdan iborat.G’aznachilik tizimida to’lovlar amaliyot kunida amalga oshiriladi.
G’aznachilik amaliyot kuni - yagona g’azna hisobvarag’iga budjet tizimi budjetlarining daromadlarini qabul qilish va undan xarajatlarni to’lab berish amaliyotlari amalga oshiriladigan vaqt;
G’aznachilik tizimida to’lovlar Yagona g’azna hisobvarag’ida amalga oshiriladi.
Budjet tizimi budjetlarining ijrosi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan g’azna ijrosi yo’li bilan amalga oshiriladi. G’azna ijrosi faoliyatni chet elda amalga oshirayotgan budjet tashkilotlariga va budjet mablag’lari oluvchilarga tatbiq etilmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining axborot tizimida budjet tizimi budjetlari, budjet tashkilotlari va budjet mablag’lari oluvchilar uchun shaxsiy g’azna hisobvaraqlari ochiladi.
Budjet tashkilotlari va budjet mablag’lari oluvchilar o’z xarajatlar smetalarida nazarda tutilgan budjetdan ajratiladigan mablag’larni moliya yili tugaguniga qadar sarflashga haqli.
Budjet tizimi budjetlarining ijrosi moliya yili mobaynida va qo’shimcha vaqt davrida amalga oshiriladi.
Keyingi yilning yanvar oyi moliya yiliga qo’shimcha vaqt davri bo’lib, bu davr mobaynida o’tgan yil uchun budjet tizimi budjetlarining ijrosi amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi budjet tizimi budjetlarining qo’shimcha vaqt davridagi ijrosi bo’yicha operatsiyalarni o’tkazish tartibini va oxirgi muddatlarini belgilaydi.
Yagona g’azna hisobvarag’i O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan boshqariladigan maxsus bank hisobvarag’i bo’lib, unga budjet tizimi budjetlarining daromadlari va boshqa tushumlari kiritiladi hamda undan mazkur budjetlarning xarajatlari to’lanadi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi O’zbekiston
Respublikasi Markaziy bankida va boshqa banklarda o’zga bank hisobvaraqlari ochish huquqiga ega.
Yagona g’azna hisobvarag’i O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankida ochiladi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank hisobvaraqlaridan mablag’larning so’zsiz tartibda hisobdan chiqarilishiga yo’l qo’yilmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining bank hisobvaraqlariga xizmat ko’rsatilganligi uchun haq olinmaydi.
G’aznachilik tizimida to’lovlarni Yagona g’azna hisobvarag’ida amalga oshirishdan maqsad G’aznachilik bo’linmalari tomonidan davlat moliyaviy nazoratini amalga oshirishdir.
Moliyaviy majburiyatning yuzaga kelishi tegishli hujjatlar bilan tasdiqlanishini talab etadi. Masalan, tovarlar etkazib berilganligini tasdiqlovchi hujjat bo’lgan schet-fakturalar, ishlar bajarilganligi yoki xizmatlar ko’rsatilganligini tasdiqlovchi qabul qilib olish-topshirish dalolatnomalari, ish haqi qaydnomalari (vedomostlar) va boshqa shu kabi hujjatlar. Mazkur hujjatlar tegishli vakolatga ega bo’lgan mas’ul shaxslar tomonidan imzolanishi va tashkilot muhri bilan tasdiqlanishi shart. Amaldagi qonunchilik talablariga ko’ra, budjet
tashkilotlari oldindan kamida 15 foiz to’lovni amalga oshirishlari talab qilinadi, bundan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan hollar mustasno. Ayrim hollarda Vazirlar Mahkamasi tomonidan budjetdan mablag’ oluvchilarning xarid qilishda 15 foizdan ortiq miqdorda avans to’lashi lozim bo’lgan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning turlari ro’yxati tasdiqlanadi. Masalan, Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 24 avgustdagi 241-son qaroriga muvofiq, elektr energiyasi, mazut, ko’mir, benzin, dizel yoqilg’isi, mineral o’g’itlar, shuningdek, avia va temir yo’l chiptalari, sanatoriylar, dam olish zonalari va bolalar sog’lomlashtirish oromgohlariga yo’llanmalar‎ ,barcha‎ turdagi‎ shahar‎ yo’lovchi‎ transporti‎ yo’l‎ kartochkalari‎ kabilarni‎ xarid‎ qilishda‎ ‎ 51foizdan‎ ortiq‎ miqdorda‎(30‎‎foizdan500 foizgacha) oldindan to’lov joriy etilgan².
2850-sonli “Budjet tizimi budjetlari g’azna ijrosi qoidalari”ga muvofiq, budjetdan mablag’ oluvchilarning ikkinchi tomon oldidagi moliyaviy majburiyatlari ularga tovar (ish, xizmat)lar etkazib berilganligini tasdiqlovchi hujjatlar, shu jumladan ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlarni hisoblash vedomostlari asosida qabul qilinadi^3.
Moliyaviy majburiyatlar, ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar, shuningdek sud qarorlari bo’yicha to’lovlar, yig’imlar, badallar, soliqlar va boshqa majburiy to’lovlardan tashqari, oldin tuzilgan shartnomalar va yuridik majburiyatlar qabul qilinganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar doirasida qabul qilinadi.
I va II guruh xarajatlari bo’yicha moliyaviy majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar to’lovi uchun naqd pul mablag’larini olishga so’rovnoma, shuningdek ushbu guruhlar xarajatlari bo’yicha to’lov topshiriqnomalari asosida ro’yxatga olinadi.
G’aznachilik bo’linmalari g’azna hisobvaraqlaridan to’lov topshiriqnomalar asosida tashkilot va muassasalarni saqlash, markazlashtirilgan tadbirlarni o’tkazish, kapital qo’yilmalar va boshqa maqsadlar uchun to’lovlarning tasdiqlangan xarajatlar smetasi va kapital qo’yilmalar limitlari doirasida amalga oshiradi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli “Budjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida” gi qaroriga muvofiq, budjetdan mablag’ oluvchilarni davlat budjetidan xarajatlarning to’rt guruhi bo’yicha moliyalashtirish tartibi belgilangan: