Gegrafiya ham tabiyiy resurslar fakulteti gidrometrologiya talim bagdari

Jerdiń meteorologik joldasların. Ilimiy hám xızmet apparatları
Ultrafioletoviy tolqınınan mikroto'lqinli spektrgacha bolǵan keń diapazon daǵı ketip atırǵan nurlanıwdı joldas orqa baqlaw sisteması islep shıǵılǵan hám házirgi waqıtta
ámeliyatda keń qollanilmoqda.,, Jer-atmosfera“ sistemasındaǵı o 'zaro nurlanıw procesi, Spektrning túrli diapazonlarında jetkiliklishe túrme-túr bolǵanlıǵı sebepli, bul gúzetisler atmosfera hám taglik sirtning fizikalıq jaǵdayın keń kólemdegi barlıq parametrlerin anıqlaw ushın úlke múmkinshilikler ashıp beredi. Túrli kórinistegi gidrometeorologik informaciyalardı alıw hám uzatıwdı támiyinlew maqsetinde, Yemingmeteorologik joldaslarında jeńil hám ıqsham, joqarı stabillik hámisenimli islew, sonıń menen birge kem elektr energiya sarplaytuǵın ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan bart apparaturalar kompleksi
o'matiladi.
Bul apparaturalar kompleksi shártli túrde eki gruppaǵa ajratiladi:
• ilimiy apparaturalar kompleksi;
• xızmet apparaturalar kompleksi.
Ilimiy apparaturalar kompleksi
Bul kompleks atmosfera hám taglik sirt jaǵdayı haqqındaǵı informaciyalardı
alıw ushın m oljallangan. Ilimiy apparaturalar informaciyalardı qabıl
qılıw qásiyetlerine uyqas halda shártli túrde obzor hám ólshew
apparaturalarga ajıratıw múmkin.
Obzor apparaturalar. Bul gruppaǵa kiretuǵın apparaturalar tiykarınan spektrning kórinetuǵın hám infraqızıl diapazonlarında isleydi hám de bultlıq, taglik sirt, mızlıqlar hám qar qoplamlari maydanın suwretke alıw ushın m oljallangan. Bunday apparaturalar retinde birdey geometriyalıq nizamlıqǵa uyqas túrde súwret alatuǵın fotokamera hám televiziyalıq sistemadan, sonıń menen birge,, Jer-atmosfera“ tizimidan ketip atırǵan nurlanıwdı tómen qabıl etetuǵı skanerlerden paydalanıladı. Ko'pzonali kosmik fotosyomkalar joqarı sapaǵa iye bolǵan suwret alıwdı támiyinleydi. Bunda arnawlı jaqtılıq filtrleri (mısalı,
hawayı hám ultrafioletoviy nurlardı yutuvchi sarı hám toq sarı jaqtılıq filtrleri) arqalı aq-qara plyonka yamasa kórinetuǵın hám infraqızıl nurlanıwǵa jaqınlaw spektrlarda reńli plyonkalardan paydalanıladı. Plyonkalami Jerge jetkiziw zárúrligi hám quramalılıǵı usıldıń operativligin joǵatadı.
Operativ ámeliyatda 0, 3—14 mkm diapazonda súwret alıw imkonini beretuǵın skanerlerden keń paydananilmaqda. Jerdiń meteorologik joldaslarında o 'matiladigan yonlama obzorli radiolokatsiya stansiyaları járdeminde, joqarıda qaray shıǵılǵan apparaturalardan ayrıqsha túrde syomkalar aktiv (aktiv) rejimde alıp barıladı. Joldastıń bóylama o 'qi yoqalab jaylawtirilgan antenna, úyrenilip
atırǵan obiekt sırtına ushıwǵa salıstırǵanda perpendikular jóneliste nurlanıw diagramması shegarasında ensiz gúldiń japıraǵı formasındaǵı joqarı chastotalı impulslar jiberedi.
Nurlangan sırtından qaytqan impulslami taǵı sol antenna qabıl etedi. Bul qaytqan impulslar elektr signalına o 'zgartirilib bart yadında saqlap qalınadı yamasa Jerge uzatıladı. Sonday etip, Jerdiń meteorologik joldaslarındaǵı ilimiy
apparaturalarning zárúrli qásiyetleri, onıń bayqaǵıshlıq qudıreti hám obzor zonasınıń keńligi esaplanadi. Bul apparaturalar alınǵan informaciyalardı qarıydarǵa tuwrıdan-tuwrı uzatıw rejiminde (real waqıt kóleminde) yamasa bartdagi arnawlı yadlap qoluvchi maslamada informaciyalardı yadlaw rejiminde isleydi. Birinshi rejim regional informaciyalardı, ekinshisi bolsa — global informaciyalardı alıw ushın mólsherlengen. Obzor ózgeshelikke iye bolǵan ilimiy
axborotlar, ádetde, kosmik suwret (fotosurat) kóriniste usınıs etiledi. Olshew
apparaturalar. Bul gruppaǵa kiretuǵın apparaturalar,, Jer-atmosfera“ sistemasındaǵı óz nurlanıwın muǵdarlıq xarakteristikasi yamasa tolıq (absolut) ma`nisin alıw ushın moljellengen. Qandayda-bir hám o 'sha ilimiy sistema da obzor, da o 'lchovli bolıwı
múmkin.
Jerdiń meteorologik joldaslarındaǵı ilimiy apparaturalarning islew sharayatı,
arnawlı telemetrik úskeneler yordamida mudami qadaǵalaw etip turıladı.
Xızmet apparaturalar kompleksi Bul kompleks ilimiy apparaturalar hám ulıwma pútkil yoldoshning maromida turaqlı
islewin támiyinlew ushın mólsherlengen. Bul majmuaga bir neshe ózbetinshe isleytuǵın
tómendegi texnikalıq sistemalar kiredi:
• turaqlılaw (stabilizatsiya) hám oriyentatsiyalash sisteması ;
• basqamv bart sisteması ;
• radiotelemetrik sistema ;
• elektr támiynat sisteması ;
• termoregulator sisteması.
Turaqlılaw (stabilizatsiya) hám oriyentatsiyaiash sisteması. Jer joldasların turaqlılıǵın dep, onıń keńislikdegi boslıqta berilgen jaǵdayın saqlap turıwına aytıladı. Turaqlı jaǵday rejiminde gidrometeoxologi informaciyalardı alıw ushın, Jer joldasları hámme waqıt sonday oriyentirlanishi kerek, onıń oqlarınan biri (Z o 'qi) mudami jergilikli vertikal boyınsha Jer tárepke jónelgen, ekinshi o 'qi (X o 'qi) absolut (tolıq ) tezlik vektorı baǵdarı boyınsha, úshinshi o 'qi bolsa ( F o'qi) orbita tegisligine perpendikular jónelgen bolsın.
Oriyentatsiya anıqlıǵına 3° ge shekem erisiledi. Yeming meteorologik joldasların keńislikdegi boslıqtaǵı turaqlılıǵın hám oriyentatsiyasinipassiv (tómen) hám aktiv (aktiv) usıllar menen saqlap turıladı.Basqarıw bart sisteması. Bul sistema Jer joldasları háreketin hám odaǵı apparaturalar islewin, jerdegi basqamv kompleksi yamasa avtonom basqarıw máselelerin birgelikte sheshetuǵın, o 'zaro baylanısqan informaciyalı hám matematikalıq támiyinlengen úskeneler kompleksinen ibarat . Bul sistema basqarıw komandasınıń qabıllaw, orınlaw hám Qadaǵalawdı támiyinleydi, Jerdiń meteorologik joldaslarındaǵı barlıq Úskenelerdi berilgen islew rejimin ırǵaqında saqlap turadı, Olardıń jumıs iskerligin waqıt boyınsha anıq sinxronizatsiyasini Támiyinleydi. Sistema tiykarın bartdagi cifrlı esaplaw mashinası (RHM) yamasa bartdagi programmalı -vaqtli úskene quraydı.
Ilimiy hám xızmet apparaturalar kompleksi vaqtli programması bartdagi
Birden-bir waqıtqa baylanısqan (tuwrılanǵan ). Hár bir orbita birdey Mıń boMakka (interval ) bólingen bolıp, 0 den 999 ǵa shekem nomerlangan belgilerden ibarat. Bartdagi birden-bir waqıt belgilerinen, Sonıń menen birge joldastan alınǵan informaciyalardı ishlov hám aytıw Processinde onı waqıtqa bólew ushın paydalanıladı.
Radiotelemetrik sistema. Bul sistema Jerdiń meteorologik joldaslarida hám Jerdegi stansiyada ornatılǵan kóp kanallı informaciyao 'lchov kompleksinen ibarat bolıp, ilimiy hám xızmet informaciyaların uzatıw hám qabıllaw ushın molshellengen.
Radiotelemetrik sistemanıń tiykarǵı waziypası tómendegilerden ibarat :
• bart datchigidan o 'lchov (ilimiy) hám qadaǵalaw informaciyalardı toplaw ;
• tóplanǵan informaciyalardı elektr signallarına o 'tkazish;
• Jerdiń meteorologik joldaslarınan informaciyalardı radioliniya
boyınsha uzatıw ;
• informaciyalardı Jerdegi stansiyalarda qabıl etiw;
• islengen informaciyalardı qarıydarlar ushın qolay formada
usınıw.
Borttagi radiotelemetrik sistema apparaturalarida informaciyalardı toplap barıw
maqsetinde yadqa saqlawshı úskene o 'rnatilgan bolıp, ol Jerdiń meteorologik joldasları
hám Jerdegi stansiyalar arasında baylanıs bolmaǵan ushıw bólimleri ushın m oljallangan. Tóplanǵan m a'lumotlar, meteorologik joldas baylanıs bolmaǵan zonadan shıqqanınan keyin Jerden berilgen buyrıq yamasa o 'matilgan jumıs programması boyınsha uzatıladı.
Jerdegi stansiyaiar quramına kiretuǵın esaplaw úskeneleri jiberilgen informaciyalardı jazıp aladı, oǵan dáslepki qayta isley aladı hám keyinirek túrli máselelerdi sheshiwde paydalanıw ushın qolay kóriniste belgilengenler etedi.
Elektr támiynat sisteması. Bul sistema ásbap -úskeneler kompleksinen ibarat b o'lib, elektr energiyasın islep shıǵarıw, onı túrli uskenelerge uzatıw hám olar arasında bólistiriw ushın mólsherlengen.
Termoregulyator sisteması. Bul sistema orbitada háreketlanayotgan Jerdiń meteorologik joldasların kerekli ıssılıq rejimin saqlap turıw ushın m oljallangan. Jer joldaslarınıń germetik bo'lmalaridagi birdey temperatura hám ıǵallıqtı saqlanıwı, ilimiy hámjárdemshi apparaturalaming ırǵaqında islewin támiyinleydi.

Ádebiyatlar dizimi:
1.A.C. Зверев — „Синоптическая метеорология11. Л., Гидрометеоиздат, 1977.
2.В.И. Воробьев „Синоптическая метеорология11. J1., Гвдрометеоиздат, 1991.
3.Руководство по краткосрочным прогнозам погоды – часть 1,Л. Гидрометеоиздат, 1986
4.Практикум по синоптической метеорологии. Под ред. А.С. Зверева,
Л. Гидрометеоиздат, 1972
5.Практикум по синоптической метеорологии. Под ред. А.С. Зверева,
Л. Гидрометеоиздат, 1991
6.Руководство по краткосрочным прогнозам погоды – часть 2, Средняя Азия. Л., Гидрометеоиздат, 1986.
7. Синоптик метеорология 1992.