- Guliston Davlat Univerisiteti fizika – matematika fakulteti “Umumiy fizika “ kafedrasi
- Dotsenti: SH.K.Niyozovning
Kirish Mavzuning dolzarbligi: - XXI – asrda zamonaviy texnika uchun qiyin eriydigan va o’tga chidamli materiallarni ishlab chiqarish talab qilinadi. Bunday materiallarni ishlash, ulardan asbob yasash uchun , shubxasiz, yuqori harorat kerak bo’ladi. Shuning uchun bunday materiallarni olish uchun quyosh pechlari kichik bo’ladi. Aniq ishlagan projektor oynalarining fokusida quyosh nurini to’plab 2700 – 2800 0C va undan yuqori temperaturani olish mumkin. Keyingi yillarda samaliyotsozlik,raketa texnikasi tez taraqqiy etishi yuqori haroratga chidamli metallarni ular yani quyosh pechlari yordamida eritib olishga majbur etmoqda. Xozirgi vaqtda AQSH larida 50 dan ortiq quyosh pechlari qurilib ular ustida ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Quyosh nuridan yuqori samara olish o’z- o’zidan ko’rinib turibdi.
- Quyosh nurlarining to’plashning turli tuman yo’llari bor ular asosan sayqal berilgan oynadan yasalgan. Ko’zgular quyosh nurini yaxshi tutadigan konsentratsiyalardir. Undan tashqari quyosh nurini to’plovchi konsentratsiyalar yordamida parlarini yuqori haroratda qizdirib elektr o’tkazuvchi plazmani aylantrish mumkin. Uni magnit maydonida o’tkazilganda elektrodinamika qonuniga muvofiq elektr toki hosil bo’ladi. Bunda asosan quyosh bateriyalarini ko’rsatish mumkin. Ularning foydali ish koyfitsenti 10 – 12 % tashkil etadi.
Quyosh pechi bo’yich qilingan ishlarga tarixiy obzor. - Quyosh energiyasidanfoydalanish dastlab qadimgi Misrda harakat qilinga. Bundan 3500 yil muqaddam yashagan geliyo texniklar masalan nur energiyasi yordamida Aminafos III-ning qutlovchihaykaliga berkitib qo’yilgan musiqa asbobini harakatga keltirilgan.
- U yerdagi suv ko’payishi natijasida maxsus o’rnatilgan trubachalar orqali xavo oddiygina organni eslatuvchi musiqa klapnlarini harakatga keltirgan.
- XVII – asrga kelib misrliklarning ana shu printsiplari asosida Solomon de – Ko Yevropada quyosh organini yaratdi.
- 1741 – yil Rossiya fanlar akademiyasi azosi, geniral rus olimi mashhur Lomonosov linza va ko’zgular yordamida quyosh nurlarini konsentratsiya yoqadigan asbob tayorlashmumkin deb taxminni ilgari surdi.
- Fransiyaning janubida dunyoning eng yirik pechi qurilgan. U ulkan ko’zgudan yaniy 18 metr 28 sm uzoqlikda joylashgan fokusida harorat 3300 0C ko’tarilishi mumkin.
-
- Bu ulkan ko’zgu yordamida yig’ilgan issiqlik metallarni eritish va o’ta toza metallarni tayorlashda ishlatiladi.
- Quyosh energiyasi yordamida yuqori harorat olish bo’yicha chet el olimlari va O’zbekiston olimlari ilmiy tadqiqot ishlari olib borishmoqda. O’zbekiston fanlar akademiyasi fizika – texnika insetetuti olimlari hozirgi vaqtda quvvati 1000 kvt li quyosh pechini Toshkent shxri yaqinidagi Parkentda qurilib hozirgi vaqtda ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Quyosh energiyasini konsentratsiyalash bo’yicha hozirgi vaqtda chet el va O’zbekiston olimlarini xissalari beqiyosdir. Ular K.A.Zoxidov, B. Umarov, R. Anarisi va boshqa olimlar o’z xissalarini qo’shgan.
- Yuqorida keltirilgan ishlardan shu narsa ko’rinadiki quyosh energiyasini bir yerga to’plash undan foydalanish bo’yicha yetarli ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Shu asnoda quyosh pechlarining bir necha turlari tuzilishi va ishlash prinsiplari keltirilgan. Malakaviy bitiruv ishida Parkentdagi quyosh pechining tuzilishi va ishlash prinsiplari ular yordamida amalga oshiriladigan fizik jarayonlarni o’rganish asosiy masala qilib olingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
