Genlarning komplementar ta’siri ishdan maksad

9-LABORATORIYA MASHG’ULOTI


GENLARNING KOMPLEMENTAR TA’SIRI

GENLARNING KOMPLEMENTAR TA’SIRI

Ishdan maksad - genlarni komplementar ta'sirini, birinchi F1va ikkinchi F2avlodda naslga utish konuniyatlarini, ota va ona organizmlarda bir xil belgisi bilan fark kiladigan usimliklarni chatishtirish misollarida urganish.
Metodik kursatmalar
Irsiyat konuniyatini xarakterlovchi yana bir asosiy xodisa nndividual organizmda genlarning uzaro ta'siridir. Ma'lumki, organizmlarning individual rivojlanish jarayonida genlarning ta'siri ruyobga chikadi.
Ilgari xar bir belgining shakllanishiga fakat bitta irsiy omil, ya'ni gen sababchi deb karalar edi. Keyingi tekshirishlarda genning xususiyatlari ancha tulik urganildi. G en irsiyat birligi sifatida organizmlarning belgi va xususiyatlarini aniklaydi. U biron bioximiyaviy reaktsiyaning borishiga organizmlarning ma'lum belgilarining yaxshi rivojlanishiga yoki umuman rivojlanmasligiga sababchi buladi. Gen kup tomonlama ta'sir kursatishi mumkin, ya'ni u xar-xil reaktsiyalarning borishiga va organizmlarning kup belgilarining rivojlanishiga bevosita ta'sir kilishni mumkin. Bu xodisa genning pleyotrop yoki kup tomonlama ta'siri deb ataladi. Allel bulmagan genlarning uzaro ta'siri juda keng tarkalgan, birok kam urganilgan. G enlarning uzaro ta'sir etish xodisasida ajralish – diduragay chatishtirishning ikkinchi buginida fenotip buyicha kuzatilgan ajralish nisbatidan fark kilib, 9:7; 9:3:4; 13:3; 12:3:1; 15:1; 10:3:3; 9:6:1 nisbatda bulishi mumkin. Genlar uzaro ta'sirining bir necha xili (genlarning komplementar ta'siri; epistaz ta'siri; polimer ta'siri; modifikator- turlanib kursatuvchi ta'siri) ma'lum. Genlar uzaro ta'sirining komplementar tipida bir belgi ikkita genning uzaro ta'siri tufayli xosil buladi. Lekin belgiga ta'sir etuvchi genlar teng kiymatga ega bulmay, ulardan biri asosiy, ikkinchisi tuldiruvchi vazifani belgini yangi fenotipini xosil bulishida ishtirok etadigan xar ikki noallel gen mustakil ravishda u yoki bu belgiga ta'sir etadi, 2) yangi fenotipni xosil bulishida ishtirok etadigan ikki noallel genning biri mustakil ravishda belgini vujudga keltiradi. Ikkinchi noallel gen esa bunday xususiyatga ega bulmaydi. 3) komplementar xolda nasldan-naslga utishda noallel genlar aloxida-aloxida ravishda belgiga mustakil ta'sir kursata olmaydi.
Dominant va resessiv genlarning uzaro ta'siriga karab komplementar xolda nasldan-naslga utishning ikkinchi buginida xilma - xillik 9:3:3:1; 9:7; 9:3:4; 9:6:1 nisbatda ajralish ruy beradi. Shulardan biri 9:7 nisbatdagi ajralishga misol keltiraylik: genlarining komplementar ta'siri ikki OK gulli nuxat navlarini chatishtirishda kuzatiladi. Bunda F1duragaylari pushti gulli, F2avlodda esa 9;7 nisbatda ajralish kuzatiladi yoki 9/16 pushti gulli 7/16 kism usimliklar OK gul xosil kiladi. Bu chatishtirishni kuyidagicha yozish mumkin:

F1 aavv - pushti gul

F1usimliklari (aavv x aavv) uzaro chatishtirilsa 16 ta avlod olinadi. Ulardan 2 ta dominant genli (A va V) genotipi bulganlari pushti, fakat bir A yoki V genli va resessiv (aavv) genli kismi esa OK gul xosil kiladi. Fenotip buyicha F2avlodda 9 pushti gul: 7 OK gulli usimliklar xosil buladi. Pushti gulli usimliklar genotip kuyidagilar: 1 aavv, 2 aavv, 2 aavv, 4 aavv. OK gulli usimliklar genotipi esa kuyidagilardir: 1 aavv, 2 aavv, 1 aavv, 2 aavv, 1 aavv.
MUSTAKIL ISHLASH UCHUN MASALALAR
1. Kovokning gardishsimon meva shakli ikki dominant genlar A va V ta'sirida yuzaga chikadi, Agar genotipda shu genlarning biri bulmasa, meva sharsimon shaklda buladi. Kuyidagi chatishtirishlardan xosil bulgan avlodning genotip va fenotipini aniklang:
a) aavv x aavv b) aavv x aavv
v) aavv x aavv g) aavv x aavv
D) aavv x aavv e) aavv x aavv
2. Kartoshka tugunagida antosian rang bulishi asosiy R va Rgenlariga boglik. Lekin ular uz ta'sirini dominant Dgeni bulgandagina fenotipda namoyon kiladi. Shunga kura, R-ggq-genotipli kartoshka tugunagi Kuk-binafsha rang; Rqq-genotipli tugunagi kizil-binafsha rang; RR-R - Dgenotipli tugunagi pushti rangda buladi. Boshka xolatlarda tugunak OK rangda. Kartoshkaning geterozigota kizil-binafsha tugunakli usimligi gomozigota OK rangli tugunak xosil kiluvchi rrggdd genotipli usimlikning changi bilan changlatiladi. FVda 152 ta usimlik xosil buladi.
a) kizil-binafsha tugunakli usimlik necha xil gameta xosil kiladi.
b) FV da nechta usimlik kizil-binafsha rang tugunakli bulishi mumkin?
v) Fvnecha xil genotipga ega buladi?
g) OK tugunakli usimliklar kancha?
D) OK tugunakli usimlikdardan nechtasi keyinchalik
ajralmaydi?
Bu xodisa genning pleyotrop yoki kup tomonlama ta'siri deb ataladi. Allel bulmagan genlarning uzaro ta'siri juda keng tarkalgan, birok kam urganilgan. G enlarning uzaro ta'sir etish xodisasida ajralish – diduragay chatishtirishning ikkinchi buginida fenotip buyicha kuzatilgan ajralish nisbatidan fark kilib, 9:7; 9:3:4; 13:3; 12:3:1; 15:1; 10:3:3; 9:6:1 nisbatda bulishi mumkin. Genlar uzaro ta'sirining bir necha xili (genlarning komplementar ta'siri; epistaz ta'siri; polimer ta'siri; modifikator- turlanib kursatuvchi ta'siri) ma'lum. Genlar uzaro ta'sirining komplementar tipida bir belgi ikkita genning uzaro ta'siri tufayli xosil buladi. Lekin belgiga ta'sir etuvchi genlar teng kiymatga ega bulmay, ulardan biri asosiy, ikkinchisi tuldiruvchi vazifani belgini yangi fenotipini xosil bulishida ishtirok etadigan xar ikki noallel gen mustakil ravishda u yoki bu belgiga ta'sir etadi, 2) yangi fenotipni xosil bulishida ishtirok etadigan ikki noallel genning biri mustakil ravishda belgini vujudga keltiradi. Ikkinchi noallel gen esa bunday xususiyatga ega bulmaydi