Geo graf iya

t o ‘yingan havo deyiladi.
Siz radio va telev izo rd an ob-havo x a b arid a havoning nam ligi 
70 % yoki 80 % deganini ko‘p m arta eshitgansiz. B uning m a’nosi 
nima? M asalan, harorat +30 °C b o ‘lganda havoda 15 g, y a ’ni havo 
o‘zida sig‘dirishi m um kin bo‘lgan suv bug‘ining yarm i mavjud. Bunda 
havoning nisbiy namligi 50 % deyiladi. Namga to‘yingan havoda nisbiy 
nam lik 100 % bo‘ladi. Meteorologik stansiyalarda havo namligi maxsus 
gigrom etr asbobi yordam ida o‘lchanadi.
B ulut. Iliq havo sovisa, u namga to‘yinib, ortiqcha suv bug‘lari juda 
m ayda suv tom chilariga aylanadi. Bulutlar ham tum anga o‘xshab hosil 
bo‘ladi. Havo yer yuzida isib, yuqori ko‘tariladi. Yuqorida issiq havo 
soviganda bug‘ m ayda suv tom chilariga aylanib, bulutni hosil qiladi. 
Agar yuqorida harorat 0 °C dan past bo‘lsa, bulut m uz zarrachalaridan 
iborat bo‘ladi. Bulutlarning, asosan, uch tu ri bo‘ladi: to ‘p - to ‘p, qat-qat 
84 
v a patsim on (58-rasm).
Isigan havo yer yuzasidan yuqoriga tez k o ‘tarilayotganda to ‘p- 
to ‘p bulut hosil b o ‘ladi. Tag qismi qorayadi va hozir yom g‘ir y o g ‘ib 
yuboradigandek tuyuladi. Bunday bulut yom g‘irli t o ‘p - to ‘p bulut deyi­
ladi. To‘p -to ‘p bulutlar m am lakatim iz osm onida bahor va yoz boshida 
k o ‘p b o ‘ladi. Bunday bulutlardan qattiq yom g‘ir, ja la quyadi. Havoni
edurtm_uz

---

b a ’zan qatlam li bir tekis bulut qoplaydi. B ular qat-qat bulutlardir. 
Quyoshli kunlarda ju d a balandda b a ’zan oq tolalarga o ‘xshagan yupqa 
bulutlarni k o ‘rish mumkin. U larning soyasi ham b o ‘lmaydi. Bunday 
bulutlar patsim on bulutlar deyiladi. U lar ob-havo aynib kelayotganini 
bildiradi.
Y og‘in la r . H av o d an y e r y u z a sig a su y u q y o k i q a ttiq h o la td a
tushadigan suvlargay o g ‘inlar deyiladi. Bulutdagi m ayda suv tomchilari 
m a’lum sharoitda bir-biri bilan qo ‘shilib, yirik tom chilarga aylanadi va 
yirik tomchilar yerga yom g‘ir b o ‘lib tushadi. B a’zan iliq havo yuqoriga 
tez k o ‘tarilib , t o ‘p -to ‘p b u lu tlarn i h aro rat 0 °C dan past b o ‘lgan 
b alandlikka olib chiqib ketadi. Bu balandlikda y o m g ‘ir tom chilari 
m uzlab d o ‘lga aylanadi. H avo harorati 0 °C dan pasayib ketganda 
bulut suv tom chilaridan emas, ju d a m ayda ninasim on m uzlardan iborat 
b o ‘ladi. U lar bir-birlari bilan q o ‘shilib, qor uchqunlarini hosil qiladi.
Yog‘in faqat bulutdan emas, ochiq havodan ham yo g ‘adi. Siz bahor, 
kuz oylarida ertalab shudring tushganini k o ‘rgansiz. Shudring hosil 
b o ‘lishiga sabab shuki, kunduzi isigan yer va o ‘sim liklar kechqurun 
Quyosh botishi bilan tezda soviydi. Suv b u g ‘lari tom chilarga aylanib 
y erg a v a o ‘sim lik larg a tushadi. B iz buni sh u d rin g  deym iz. Q ish 
kunlari suv tom chilari m uzlab, shudring emas, qirov hosil b o ‘ladi.
Yer yuzasiga y o g ‘gan y o g ‘in m iqdori y o g ‘in o ‘lchagich asbobi bilan 
aniqlanadi (59-rasm). Qor qalinligi santim etrlarga b o ‘lingan m axsus