Geog 1 (38-янги). p65

Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Gidrosfera, yerusti suvlari, okean, dengiz, ko‘l, suv om-
borlari, daryo, muzliklar, muzloq yerlar, yerosti suvla-
ri, mineral suvlar, buloqlar, artezian suv havzalari, gey-
zerlar, qor chizig‘i.
Nazorat uchun savollar
1. Gidrosferaning tarkibiy qismiga nimalar kiradi?

---

24
2. Qoplama muzliklar va tog‘ muzliklari qayerlarda tarqal-
gan?
Amaliy topshiriqlar
1. Gidrosferaning tarkibiy qismlarini geografiya daftaring-
izga yozing.
2. Atlas va darslikdagi xaritalardan okeanlar, yirik dengiz,
ko‘l va daryolar nomini yozuvsiz xaritaga yozing.
9
— 10
- §. Atmosfera.
Yerning iqlim mintaqalari
Atmosfera va uning tuzilishi. Atmosfera (yunoncha, bug‘ —
havo qobig‘i) geografik qobiqning eng yuqori qismini egal-
lagan, yengil va serharakat havo qobig‘idir. U Yerning boshqa
qobiqlari bilan muntazam ravishda aloqada bo‘lib, o‘zaro ta’sir
etib turadi.
Atmosferaning quyi chegarasi Yer yuzasidan, yuqori che-
garasi 2 ming km balandlikdan o‘tadi. Atmosfera massasining
99,5 % i 80 km gacha bo‘lgan quyi qismiga to‘g‘ri keladi.
Atmosferaning gaz tarkibini birinchi bo‘lib 1774- yilda fran-
siyalik olim A. Lavuazye aniqlagan. Hozir uning tarkibida 78 %
azot, 21 % kislorod va 1 % boshqa gazlar uchraydi. Yer o‘ziga
tortish kuchi bilan havoni ushlab turadi. Shuning uchun ham
sayyoramizda atmosfera bor. Atmosfera qatlamli tuzilishga ega.
Ular bir-biridan harorati, zichligi, bosimi kabi xususiyatlari
bilan farqlanadi. Quyi qatlam — troposfera (yunoncha, burilish)
Quyosh nuri va Yerdan qaytgan nur hisobiga isiydi. Havo ha-
rorati dengiz sathida +14 °C bo‘lsa, troposferaning yuqori che-
garasida –55 °C gacha pasayadi. Bu qatlamga atmosfera havo
massasining 80 % i to‘g‘ri keladi. Xilma-xil jarayonlar (suvning
aylanma harakati, yog‘inlar, shamollar) shu qatlamda kuzati-
ladi. Qalinligi ekvatorda 17 km, qutblarda 8 — 9 km. Havo ha-
rorati har 100 m balandlikka ko‘tarilganda o‘rtacha 0,6 °C so-

---

25
viydi. Troposferadan yuqorida stratosfera (50 — 55 km gacha),
mezosfera (80 — 85 km gacha), termosfera (1 000 km gacha),
ekzosfera (2 000 km gacha) joylashgan (6- rasm).