Geog 1 (38-янги). p65

Geografik o‘rni. Okean shimoliy qutb atrofida joylashgan.
Uni ikkita materik o‘rab turadi. Bering bo‘g‘izi orqali Tinch
okean bilan, Skandinaviya yarimoroli — Farer, Islandiya va
Grenlandiya orollari — Smit bo‘g‘izi — Kanada arxiðelaglari
orqali Atlantika okeani bilan chegaralanadi. Qirg‘oqlari ancha
parchalangan. Orollari ko‘p. Maydoni 14 mln kv km.
O‘rganilish tarixi. Okean to‘g‘risidagi birinchi ma’lumotni
yunon olimi Pifey (er. av. 325- yil) yozgan va „Qayrilgan den-
giz“ deb nom bergan. Keyinchalik, yevropaliklar Giðerborey
(yunoncha, Borey — „shimoldagi shamollar xudosi“) deb
atashdi. 1650- yilda B. Varenius mustaqil okean tariqasida ajratdi.
XIX asrning boshlarida ichki dengiz sifatida Atlantika okeani
tarkibiga kiritildi. 1845- yilda London Geografiya jamiyati, 1928-
yilda Xalqaro gidrografik byuro, 1936- yilda Rus Geografiya
jamiyati Shimoliy Muz okeanini mustaqil okean tariqasida
ajratishga qaror qildilar.
Okeanni o‘rganishda Pyotr I („Buyuk Shimol ekspeditsiyasi“,
1733 — 1743- y.), M. V. Lomonosov (XVIII asrning ikkinchi
yarmi), shved olimi N. A. Nordensheld (1878 — 1879- y.) larning
tashkil etgan ekspeditsiyalari muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Shu-
ningdek, XIX asr oxirida F. Nansen, S. O. Makarov (1899- y.),
R. Piri (1909- y.) Shimoliy qutbni birinchi bo‘lib zabt etgan,
R. Amundsen (1903 —1906- y., 1918 — 1920- y.) va boshqalar
qimmatli ma’lumotlar to‘pladilar. Hozirgi paytda Rossiya, AQSH
va Kanada mutaxassislari Shimoliy Muz okeanining tabiatini
o‘rganishmoqda.
Geologik tuzilishi va tabiiy boyliklari. Okean bundan 60 mln
yil avval paydo bo‘la boshlagan. Uning tubi geologik jihatdan
Shimoliy Amerika va Yevrosiyo litosfera plitalari tarkibiga kiradi.
Okean tubida dengiz, daryo va aysberg yotqiziqlari katta
maydonda tarqalgan. Ularning qalinligi 1 000 — 3 500 m atrofida.
Shelf zonasida daryolar, dengiz oqimlari keltirgan cho‘kindi

---

111
jinslar, okean markazida esa changsimon zarrachalar, biogen
yotqiziqlar uchraydi.
Qazilma boyliklaridan temir rudasi shaxta usulida qazib oli-
nadi, Norvegiya sohillarida titan sochma holda tarqalgan. Neft
va gaz Kanadaga tutash suvlarda ko‘p qazib olinadi. Daryo-
larning quyilish joylarida, Oq, Barens, Norvegiya dengizlari-
dan ko‘plab baliq ovlanadi va suvo‘tlari yig‘ib olinadi.