Geog 1 (38-янги). p65

Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Arktika havo massasi, dengiz iqlimi, ichki suvlar, Missi-
siði, Kolorado, Niagara, berk havza, Katta Havza, Bu-
yuk ko‘llar.
Nazorat uchun savollar
1. Materik iqlimiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?
2. Materik iqlim mintaqalarining farqi nimada?
3. Asosiy daryo va ko‘llar qaysi havzalarda joylashgan?

---

104
19- rasm. Qo‘yho‘kiz.
Amaliy topshiriqlar
1. Iqlim mintaqalarini yozuvsiz xaritaga tushiring.
2. Materik ichki suvlarining havzalar bo‘yicha taqsimotini
aniqlang.
3. Yirik daryo va ko‘llarini daftaringizga yozing.
45- §. Shimoliy Amerikaning
tabiat zonalari va balandlik
mintaqalari
Tabiat zonalari. Materik iqlimi va relyefidagi farqlar tabiat
zonalarining turlicha bo‘lishiga zamin yaratadi. Buyuk ko‘llardan
shimoldagi tabiat zonalari kenglik bo‘yicha tarkib topgan
bo‘lsa, janubdagi tabiat zonalari deyarli meridian yo‘nalishida
joylashgan.
Arktika cho‘llari zonasi Grenlandiya oroli va Kanada-Ark-
tika arxiðelagini egallaydi. Qishi juda sovuq (–35 °C dan
past), yozi salqin (+5 °C dan past). Asosiy o‘simliklari mox va
lishayniklar. Hayvonot olami oq ayiq, morj, qo‘yho‘kiz (ular
faqat shu zonada yashaydi, 19- rasm), oq yapaloqqush va bosh-
qalardan tashkil topgan.
Tundra va o‘rmon-tundra zonasining janubiy chegarasi
sharqda 53°
sh. k. dan, g‘arbda 62°
sh. k. yo‘nalishigacha boradi.
Botqoq va tundra — gleyli tuproqlarda buta va o‘t o‘simliklar,
pakana qayin va tol, toshyorar, mox va
lishayniklar o‘sadi. O‘rmon-tundrada
qora va oq qarag‘ay, balzam pixtasi
(qarag‘ayi), tilog‘ochlar o‘sadi. Tundra-
da shimol bug‘usi, qo‘yho‘kiz, lemming,
qutb tulkisi, qutb bo‘risi, oq kaklik, oq
quyon, Alyaskada tog‘ qo‘yi, qor ech-
kisi ko‘p uchraydi.
Tayga zonasi 45° sh. k. gacha tar-
qalgan. Zona botqoq, podzol va muzloq

---

105
tuproqlardan tarkib topgan. Asosiy o‘simligi qora va oq qara-
g‘ay, Amerika tilog‘ochi, balzam pixtasi, qarag‘ay kabi igna
bargli daraxtlar o‘rmonlarni hosil qiladi. Labrador yarimoro-
lidagi daraxtlarning 90 % i qora qarag‘ayga to‘g‘ri keladi. Hay-
vonlardan qora va qo‘ng‘ir ayiq, Amerika losi, kiyik, o‘rmon
bizoni, bug‘u, Kanada silovsini, yenot, bo‘ri, skuns, ondatra,
qizil tulki kabilar yashaydi. Tinch okean sohillarida duglas
qarag‘ayi, oq va qora qarag‘ay, kedr ko‘p o‘sadi. Daraxtlar-
ning bo‘yi 80 — 100 m ga boradi.
Aralash va keng bargli o‘rmonlar zonasining sur o‘rmon
tuproqlarida qarag‘ay, qayin, terak, tol, kashtan, eman, buk,
Amerika yong‘og‘i, marvaridgul, yertut kabi o‘simliklar o‘sadi.
Virgins bug‘usi, kalamush, puma, bobr (suv qunduzi), qizil
olmaxon, yenot, burunduq asosiy hayvonlaridir.
O‘rmon-dasht va dasht zonalarining kashtan va qora tuproq-
larida chalov, betaga, bizon o‘ti eng ko‘p uchraydi. Zonalarning
shimoliy va sharqiy qismlarida qalin o‘tlarning bo‘yi 1,5 m ga
yetadi. Buyuk tekisliklarda o‘t o‘simliklar ancha siyraklashadi,
tikanli butalar, janubda, hatto, dub, akatsiya kabi daraxtlar
uchraydi. Asosiy hayvonlari bizon, bo‘ri, tulki, kiyik, skuns
(badbo‘y), opossum, oqboshli burgut va boshqalardan iborat.
Chalacho‘l va cho‘l zonalarining asosiy o‘simligi qora shu-
voq, kaktus (bo‘yi 4 — 9 m), yukka (daraxtsimon doimiy yashil
o‘simlik) qo‘ng‘ir-jigarrang tuproqlarda o‘sadi. Sudralib yuruv-
chilar (qora ilon) va kemiruvchilar, qalqondorlar yashaydi.
Savannalar va siyrak o‘rmonlar zonasida qizil va qizil-
qo‘ng‘ir tuproqlar hosil bo‘lgan. Baland o‘t o‘simlikli, kaktus-
akatsiyali savannalar va eman-qarag‘ayli siyrak o‘rmonlar xos.
Fasliy nam (musson) o‘rmonlar zonasi uchun ferralit tup-
roqlar, eman, Karib qarag‘ayi, palma, kiðaris kabi o‘simliklar
xos. Hayvonlardan alligator (timsohning bir turi), qora ilon,
kurka, Nikaragua sohillarida anakonda ilonlari yashaydi.
Balandlik mintaqalari Kordilyera va Appalachi tog‘lari hu-
dudini qamrab olgan. Tog‘larda oq qarag‘ay, kedr, sekvoyya,
qora qarag‘ay o‘sadi. Hayvonlardan tog‘ qo‘yi, qizil ayiq,
yaguar, puma, qor echkisi, kondor va boshqalar yashaydi.

---

106