Geog 1 (38-янги). p65
- 5 § geografik qobiqning rivojlanishi bosqichari va umumiy qonuniyatlari
Download 0.74 Mb.
|
6- sinf savol - javob nashiryot (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Litosfera va yer relyefi
- §. Materiklar va okeanlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
|
4- 5 § geografik qobiqning rivojlanishi bosqichari va umumiy qonuniyatlari
Olimlar geografik qobiqning rivojlanishini nechta bosqichga ajratishgan va ular.? J :uch bosqichga ajratishadi: nobiogen, biogen va antropogen. Nobiogen bosqichqamrab olgan yillar.? J : Yer taraqqi- yotining 4,6 mlrd yildan to 570 mln yilgacha o‘tgan davrini. Nobiogenbosqichdagi o’zgarishlar .? J : Geografik qobiqning asosi tarkib topadi, ya’ni litosfera, atmosfera va gidrosfera shakllanadi. Yerda hayot qachon paydo bo’gan J:3,8- 3,5 mlrd yil muqaddam paydo bo‘lgan bo‘lsada,ular o‘ta oddiy organizmlardan tashkil topganligi uchun geografik qobiqning rivojlanishiga sezilarli ta’siri yo’q Biogen bosqichqancha muqaddam boshangan .? J : 570 mln yil muqaddam boshlangan. Biogen bosqichda qanday o’zgarishlar ro’y berdi .? J : Organizmlar taraqqiy etgan Natijada, bios- fera shakllangan va geografik qobiqning mukammal tizimga ega bo‘lishiga kuchli ta’sir ko‘rsatgan. Antropogen bosqichqamrab olgan vaqatlar .? J : Inson paydo bo‘lgandan (2 mln yil av- val) hozirgi kunga qadar o‘tgan davrni qamrab oladi. Antropogen bosqichdagi o’zgarishlar .? J: Geografik qobiqning rivojlanishiga insonning xo‘jalik fao- liyati (texnika inqilobi, kosmik asr) sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatmoqda. Bular tabiatni muhofaza qilish, ekologik, demografik muammolarni keltirib chiqardi. Shulardan biri o‘lkamizdagi Orolbo‘yi ekologik muammosidir. Arxey erasi qancha davom etgan.? J :1 mlrd yil Arxey erasi nechta davrga bo’linadi .? J : Bo’linmaydi Arxey erasida qanday tog’ burmalanishlari sodir bo’lgan .? J : Sodir bo’lmagan Arxey erasidagi asosiy o’zgarishlar .? J : Oddiy bakteriyalar suv o’tlari paydo bo’lgan Arxey erasing era belgisi.? J : AR Proterozoy erasi qancha davom etgan .? J : 2mlrd yil Proterozoy erasi qanday davrlarga bo’linadi .? J : quyi , o’tra , yuqori Proterazoy erasida qanday tog’burmlanishlari bo’lgan J:Bir necha tog’ burmalanishlar. Proterozoy erasing asosiy o’zgarishlari .? J : Yashil suvo’tlari rivojlangan Proterozoy erasing era belgisi .? J : PR Paleozoy erasi qancha davom etgan .? J : 330 mln yil Paleozoy erasi nechta davrga bo’linadi va davr belgi .? J : 6ta Kembriy Cm ,Ordovik O, Silur S, Devon D, Toshko’mir C, Perm P. Paleozoy erasida qanday tog’ burmalanishlari sodir bo’lgan .? J : Baykal, Kaledon, Gersin Paleozoy erasidagi asosiy o’zgarishlar .? J : Quruqlikda organizmlar ayniqsa o’simliklar rivojlangan . Toshko’mir hosil bo’lgan. Hozirgi keksa tog’lar hosil bo’lgan Paleozoy erasing era belgisi .? J : PZ Mezozoy erasi qancha davom etgan .? J : 173 mln yil Mezozoy erasi nechta davrga bo’linadi va davr belgisi .? J :3ta Trias T ,Yura I ,Bo’r Cr. Mezozoy erasida qanday tog’ burmalanishi sodir bo’lgan .? J : Mezozoy ( Kimmeriy) Mezozoy erasidagi asosoi o’zgarishlar .? J : Bahaybat dinazavrlar paydo bo’lgan Mezozoy erasing era belgisi .? J : MZ Kaynozoy erasi qancha davom etgan.? J :67 mln yil Kaynozoy erasi nechta davrga bo’linadi va davr belgisi.?J : PaleogenPg,NeogenNg,Antropogen Q. Kaynozoy erasida qanday tog’ burmalanishi sodir bo’lgan.? J : Alp. Kaynozoy erasing asosiy o’zgarishlari.?J : Yosh tog’lar , iqlim mintaqalari , tabiat zo’nalari, odamlar paydo bo’lgan Geografik qobiq rivojlanishi va tabiat komplekslarining tabaqalanishida ham o‘ziga xos qonuni- yatlar mavjud bo’lib bu qonuniyat qanday ataladi.? J : Ular Yerning umumiy geografik qonuniyatlari geografik qobiqning umumiy qonuniyatlari deb .? J : Bir butunlik, modda va energiyaning tabiatda aylanib yurishi, davriy yoki ritmik hodisalar, geografik zonallik va balandlik mintaqalanishi (hududiylik)ga aytiladi nimalar geografik qobiqning rivojlanish qonuniyatlarini o’zida namoyon qiladi.? J : geografik qobiqning umumiy qonuniyatlari Geografik qobiqda qaysi tabiat komplekstlari alohida rivojlanadi.? J : Geografik qobiqda hechbir tabiat komponenti alohida rivojlanmaydi. Oddiygina biror da raxtzorning kesilishi oqibatida qanday o‘zgarishlar sodir bo‘ladi.? J : yerosti suvlari sathi pasayadi, u yerda yashovchi hayvonot olami boshqa joyga ko‘chadi. Shuningdek, shamol ta’siri kuchayib, tuproq yemirilishiga olib keladi. Shu atrofdagi ob- havoda o‘zgarish ro‘y beradi. Kechalari salqinroq, kunduzi issiqroq bo‘ladi. geografik qobiqning qaysi tarkibiy qismlari doimo bir-biri bilan aloqada, bir-biriga o‘tib turadi. .? J : atmosfera, gidrosfera, biosfera va litosfera Masalan, havo tarkibidagi suv bug‘lari gidrosfera, chang zarralari litosfera, qushlar, hasha- rotlar biosfera elementlaridir. Suvdagi organizmlar biosfera elementi bo‘lsa, undagi qum zarralari va turli qattiq jinslar, loyqa litosfera elementidir. Quyosh sistemasi taxminan qancha dan beri mavjud .? J : 5 mlrd Yer syyorasi taxminnan qanchadan beri mavjud.? J : 4,6 mlrd Yerning ichki qobiq klari qancha muqaddam shakillangan .? J : 4,6 – 4,0 mlrd Merning ichki qobiqlari nechta va ular .? J : 3ta 1)Yadro ,2)Mantiya , 3)Yerposti ,litosfera Yerning tashqi qobiqlari qancha muqaddam shakillangan .? J : 4 – 3,5 mlrd Yerning tashqi qobiqlari nechta va ular .? J : 4ta 1)Atmosfera, 2 ) Gidrosfera, 3)Biosfera, 4) Litosfera Geografik qobiqning nechta tarkibiy qismi bor .? J :To‘rtta tarkibiy qismi bor ya’ni atmosfera, gidrosfera, litosfera va biosfera Geografik qobiqning to’rtta tarkibiy qismida modda va energiya almashinuvi nechta yo’nalishda amalga oshadi .? J : ikkita — gorizontal va vertikal yo‘nalishda. Qayerda moddalarning ham gorizontal ham vertikal almashinuvi sodir bo’ladi bo‘ladi.? J :Atmosfera va Dunyo okeanidagi suvning harakatida va litosferadagi vul qonlar. Geografik qobiqdagi modda va energiyaning almashinuviga nimalar o’z ta’sirini ko’rsatadi .? J :Yerning ichki energiyasi, Quyosh energiyasi hamda gravitatsiya kuchi . Geografik qobiqda modda va energiya to‘xtovsiz almashinib turadi. Bu jarayon murakkab bo‘lib, unda qanday ozgarishlar yuz beradi J:Sifat o‘zgarishlari . Tabiatda vaqt o‘tishi bilan bir xil hodisalarning takrorlanib turishi qanday ataladi J:ritmiklik Ritmiklik qanday turlarga bo’linadi .? J : Ikkiga bo‘linadi: sutkalik va yillik (fasliy). Sutkalik ritmiklikga nima sabab bo’ladi .? J : Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishi, Yillik yoki fasliy Ritmiklikka nima sabab bo’ladi .? J : Quyosh atrofida to‘liq bir marta aylanishi . Sutkalik ritmiklikkanima misol bo’ladi .? J : kun bilan tun almashishi . Natijada, sutka davomida harorat va namlik o‘zgarib turadi. Hayvonot olami hayotida ham ritmiklik aks etadi. Fasliy ritmiklikka Nima misol bo’ladi .? J : Yerda yil fasllarining almashinishi . Tabiatda ko‘p yillik ritmikliklar ham mavjud. Bularga nimalar sabab bo’ladi.? J : Quyoshdagi jarayonlar va Yer ichki kuchlari ritmikligi sabab bo‘ladi. Zonallik deb.? J:Quruqlikda ekvatordan qutbiy kengliklar tomon tabiat komplekslarining birin-ketin almashinishiga ataladi. Zo’nallikning paydo bo’ishiga nima sabab bo’ladi .? J : Yerning sharsimonligi oqibatida Yer yuziga Quyosh nurining bir tekisda tushmay ekvatordan qutblarga tomon kamayib borishi sabab bo‘ladi. Tog‘larda balandlik tomon tabiat komplekslarining almashinib kelishi.? J : balandlik mintaqalanishi deyiladi. 6- Litosfera va yer relyefi Litosfera soo’zi qaysi tildan olingan va ma’nosi .? J : (yunoncha „litos“ — tosh, qattiq, „sfera“ — qobiq) Litosferaga qayerlar kiradi .? J :Yer po‘sti va yuqori mantiyaning bir qismini. Yer po‘sti bilan yuqori mantiya oralig‘idagi chegarani kim qachon aniqlagan.? J :1914-yilda yevropalik olim Moxorovichich aniqlagan. Yer po‘sti tuzilishi va qalinligiga ko‘ra nechta tipga bo’linnadi .? J : ikki tipga bo‘linadi. Yer po‘stining kontinental tipi materiklarda tarqalgan bo‘lib, tekisliklarda qancha qalinlikka ega b.? J : 35 — 40 km Yer po’sti continental tiping yosh tog‘lardagi qanlinligi qanchani tashkil etadi .? J : 55 — 70 km qalinlikka ega. Yer po’sti kontinental tipiningPomir va Hindukush to’laridagi qanligi qancha.? J: 60 — 70 km Yerpo’sti kontinental tipi qalinligi qayerda 80 km ga boradi.? J :Himolay tog‘larida \ Kontinental yoki materik po‘sti qanday qatlamlardan tuzulgan.? J :cho‘kindili, granitli va bazaltli qatlamlardan tuzilgan. Yer po‘sti qanday qatlamlarga ajratiladi.? J : platforma va geosinklinal hududlar ajraladi. Platformalar bu .? J : Yer po‘stining o‘ta mustahkam qismlari bo‘lib, tog‘ burmalanishlari, kuchli zilzila va vulqon harakatlari kuzatilmaydi. Qayerlar platformalarga misol bo’ladi .? J : Sharqiy Yevropa, Hindiston, Sibir platformalari Platformalar qayerlarga to’g’ri keladi J:Tekisliklarga to‘g‘ri keladi. Geosinklinal mintaqalar bu .? J : Yer po‘stining o‘ta serharakat joylari: ularga kuchli zilzilalar, harakatdagi vulqonlar, tog‘ burmalanishlari xos. Yer po‘stining eng faol qismlari.? J : Tinch okean „olovli halqasi“, O‘rta dengiz, Himolay, Sharqiy Afrika, Markaziy Amerika geosinklinal minta qalari Okean po‘stning qalinligi qancha.? J : 5 — 10 km qalinlikka ega. So‘nggi tadqiqot ishlari natijasida bazaltli qatlamdan pastda joylashgan va qalinligi3,5— 5 km bo‘lgan wqanday jinlar borligi aniqlangan .? J : magmatik jinslar borligi aniqlandi. okean po‘sti nechta qatlamdan tuzilgan.? J : uchta qatlamdan tuzilgan. Okean po’stida qanday qatlam uchramaydi .? J : granitli qatlam uchramaydi. Litosfera okean tubida qancha qalinlikka ega .? J : 50 — 60 km gacha, Litosfera quruqliklarda qancha qalinlikka ega .? J : 100 — 200 km gacha. Litosfera Yer po‘stining yirik va yaxlit bo‘laklari — plitalari bo’lib u qayergacha davom etadi .? J : Ular materik va okean tublarini o‘rta okean tizmalariga qadar egallaydi. Nechta litosfera pilitasi mavjud .? J : Yettita yirik (6 ta materik va bitta Tinch okean) va oltita kichikroq litosfera plitalari mavjud . Litosfera plitalari to‘qnashish qismlarining juda faolligi natijasida qanday hosdisalar ro’y beradi.? J : Yosh tog‘lar, harakatdagi vulqonlar, zilzilalar hosil bo‘ladi. Litosfera plitalari nima sababdan gorizontal siljiydi..? J : Aniqlanishicha, bu Yer po‘sti bilan mantiya oralig‘idagi astenosfera qatlamining yumshoq va elastik holatdagi moddalardan tuzilganligiga bog‘liq ekan. Atenosfera so’zining ma’nosi .? J : yunoncha „astenos“ — kuchsiz. Deyarli barcha vulqon o‘choqlari qayerga to’g’ri keladi .? J : Astenosferaga O‘rta okean tizmalarida litosfera plitalari ninaning natijasi da bir- birbirida uzoqlashadi.? J :mantiyadan chiqayotgan moddalarning halqasimon harakati hisobiga bir-biridan uzoqlashadi Relyef bu .? J : yunoncha, ko‘tarilaman Yer yuzasining kattaligi, kelib chiqishi, yoshi va rivojlanish tarixi turlicha bo‘lgan shakllaridir. Yer yuzasidagi barcha relyef shakllari nimaning natijasida hosil bo’ladi.? J :ichki va tashqi kuchlar natijasida Asosiy relyef shakllariga tog‘ va tekisliklar misol bo‘lib ularga necha % dan to’g’ri keladi .? J : Tog‘lar quruqlikning 40 % ini, tekisliklar esa 60 % ini egallaydi. Yer shari quruqligining eng past nuqtasi .? J : —405 m ga O‘lik dengiz. Yer shari quruqlikning eng baland nuqtasi.? J : 8 848 m ga Jomolungma yoki Everest Quruqlikdagi dengiz sathidan past yerlar qanday ataladi J:cho‘kmalar va botiqlar Dengiz sathidan 200 m balandlikkacha bo‘lgan tekisliklarqanday atladi J:pasttekisliklar 200 m dan 500 m balandlikkacha bo‘lgan yerlar nima deyiladi .? J : qirlar deyiladi. 500 m dan1000 m balandlikkacha bo‘lgan yerlar qanday ataladi .? J : past tog‘lar, 1 000 m dan 2000 m gacha bo‘lgan tog‘lar qanday tog’lar hisoblanadi .? J : o‘rtacha tog‘lar, 2 000 m dan3000 m gacha bo‘lgan tog‘lar qanday tog’lar deyiladi .? J : o‘rtacha baland tog‘lar, 3000 m dan baland tog’ar qanday tog’ar deb ataladi .? J: baland tog‘lar deyiladi. Materiklarning deyarli necha % dengiz va okean suvlari tagida joylashgan .? J : 35 % i. Materiklarning deyarli necha 35 % dengiz va okean suvlari tagida joylashgan bo’lib Ular nimaga to’g’ri keladi .? J : Tekis yuzali materik sayozligi (shelf)ga to‘g‘ri keladi Shelef necha metr chuqurlikgacha davom etadi .? J : 200 m chuqurlikka qadar Qiyaroq materik yonbag‘ri bu .? J : batial Batial so’zing ma’nosi .? J : yunoncha, chuqur Batial necha metr chuqrlikgacha davom etadi .? J : 3 000 m gacha abissal so’zing ma’nosi .? J : yunoncha, tubsiz Abisal necha metr chuqurlikgacha davom etadi.? J :6 000 m gacha okean botiqlari qayerda joylashgan .? J:6 000 m dan chuqur) mintaqalari joylashgan. Okean tubi relyefida nimalar mavjud .? J : uzluksiz davom etadigan o‘rta okean tizmalari, vulqonli tog‘lar, cho‘kmalar, tekislik — havza, soylik va platolar mavjud. O’rta okean tizmalarining uzunligi (uzunligi 60 ming km) §. Materiklar va okeanlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi Olimlarning ta’kidlashicha, Quyosh sistemasi va Yer qanday hosil bo’lgan.? J : Koinotda harakatlanayotgan changsimon zarrachalar birikishidan hosil bo‘lgan. Quyosh sistemasi va Yer Koinotda harakatlanayotgan changsimon zarrachalar birikishidan hosil bo‘lgan degan fikirni kim birinchi bo’lib kim qachon aytgan .? J : fransiyalik olim R. Dekart 1644- yilda Quyosh sistemasi va Yer Koinotda harakatlanayotgan changsimon zarrachalar birikishidan hosil bo‘lgan degan fikirni aygan germaniyalik faylasuf kim edi.? J : I. Kant 1755- yilda Quyoshsistemasi va Yer Koinotda harakatlanayotgan changsimon zarrachalar birikishidan hosil bo‘lgan degan fikirni1796- yilda aytishgan fransiyalik olim.? J:R. S. Laplas Litosfera va yer po‘sti nimaning natijasida hosil bo’lgan .? J : yer ichki moddalarining saralanishi natijasida hosil bo‘lgan. Nianing natijasida nisbatan yengil va qattiq litosfera (yunoncha, tosh qobiq) hamda yer po‘sti, mantiya va yadro tarkib topgan. .? J : Qizigan holatdagi yerning yengil mod- dalari tepaga ko‘tarilgan, og‘ir moddalari esa pastga cho‘kkan. Mobilizm so’zing ma’nosi .? J : (yunoncha, siljiydigan, harakatlanadigan) Mobilizim gipotezasi nechanchi yili ishlab chiqilgan .? J: 1912 yil Mobilizim gipotezasini kim ishlab chiqqan .? J : nemis geologi A. Vegener Vegenerdan qancha oldin Vatan doshimiz Abu Rayhon Beruniy Materiklarining siljishi haqida fikir yuritgan .? J : deyarli 9 asr avval (973 — 1048) Beruniy materiklarning siljishi haqida qanday fikir bildirgan .? J : „Qit’alar go‘yo suv sathida suzib yurgan daraxt barglari singari bir-biri tomon yaqinlashib yoki uzoqlashib, sekin harakatda bo‘ladi“. A. Vegener o‘z gipotezasini yaratishda nimaga asoslangan.? J : Atlantika okeaniga tutashgan Janubiy Amerika va Afrika qirg‘oqlarining bir-biriga mos kelishiga asoslandi. A . Vegener fikricha, taxminan 200 mln yil muqaddam Yer yuzida qqanday materik va Okeanlar bo’lgan.? J :Yagona Pangeya materigi va yagona Pantalassa okeani bo‘lgan. Keyinchalik Pangeya nechiga ajralgan va ular .? J : Ikkita yirik materikka: Lavraziya va Gondvanaga, Pantalassa nechiga ajralgan ca ular .? J : Ikkiga Paleotinch va Tetis okeanlariga. 65 mln yil avval Lavraziyadan qaysi materiklar ajralib chiqqan .? J : Shimoliy Amerika va Yevrosiyo, 65 mln yil muqadam Gondvanadan qaysi materiklar ajralib chiqqan Afrika, Avstraliya, Antarktida va Janubiy Amerika materik - lari ajralib chiqqan. 16. Litosfera plitalari tektonikasi.Litosfera pilitalari tektonikasi qachon kim tomanidan ishlab chiqilgan.? J : 1968-yilda amerikalik bir guruh olimlar (L. R. Sayks, J. Oliver va b.) Okean tubi tadqiqotlari, kosmik tasvirlar tahlili, aniq geodezik o‘lchovlar va boshqa manbalardan olingan yangi ma’lumotlar natijasida litosfera plitalarining turli tomonga, har xil tezlikda harakatlanayotganligi ma’lum bo‘ldi.Bunga sabab .? J : yuqori mantiya va astenosfera qatlamlaridagi moddalarning uyurmali harakati sababdir . Nimaning natijasida o‘rta okean tizmalari paydo bo‘lib, bazaltli okean po‘sti kengayadi Mantiya moddalarining yuqori tomonga harakatlanishi natijasida litosfera plitalari bir-biridan uzoqlashadi. Kengayish hodisasi qayerlarda kuzatilgan .? J : Afrika yer yorig‘i, Baykal ko‘li, Qizil dengiz Hozircha qaysi gipoteza ko‘pchilik tadqiqotchi olimlar tomonidan tan olingan. .? J : litosfera plitalari tektonikasi ipotezasi Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|