Geografik axborot tizimlari

6- topshiriq. O'zbekiston Milliy universitetining raqamli
xaritasini yaratish 

---

49 
Ishning maqsadi: ArcGIS dasturida geografik ma'lumotlar bilan 
ishlash va kosmik tasvirlardan foydalangan holda mavzuli xaritalarni 
yaratish imkoniyatlarini o'rganish.
Umumiy tavsif: Xaritani yaratish ishi avvalam bor ma'lumotlarni 
tayyorlashdan boshlanadi. Agar manba-xaritani masshtabga keltirish 
zarur bo'lsa, uning proyeksiyasini yoki koordinatlar tizimini o'zgartirish, 
klassifikatsiyasi va legendasini o'zgartirish kerak bo'lsa, dastlab matnli, 
jadvalli va kartografik ma'lumotlarni o'rganish qayta ishlash va ularni 
foydalanishga tayyorlash zarur. Ma'lumotlar qanday holatda va qanday 
tartibda yangi tuzilayotgan xaritaga tushirilishi ko'rib chiqiladi.
Mavzuli xaritani yaratish uning geografik asosini tuzishdan 
boshlanadi. Bu geografik asosga yaratilishi rejalashtirilgan xaritaning 
barcha mazmuni tushiriladi. Kartografik asosga meridian va parallel 
to'ri, suv obyektlarining qirg'oq chiziqlari, gidrografik tarmoqlar, aholi 
yashash manzilgohlari, siyosiy - ma'muriy chegaralar, avto va temir 
yo'llar, ba'zan alohida hollarda relyef ham tushiriladi.
Keyingi jarayon xarita legendasini tuzish bo'lib, unga asos qilib 
xaritaga olinayotgan voqea va hodisalarning u yoki bu tasnifi olinadi. 
Xarita legendasini ishlab chiqish juda muhim jarayon bo'lib, u qabul 
qilingan tasniflarni mantiqan to'g'riligini aniqlashga yordam beradi. 
Legenda xaritada tasvirlangan barcha elementlarni bir tartibga soladi. 
Ularni ketma-ketligiga urg'u berib, sifat va miqdor ko'rsatkichlarini aniq 
va to'g'ri ifodalanishini ta'minlaydi.
Tayyorlangan kartografik asosga xaritaning mavzusi bo'yicha 
ishlab chiqilgan legenda asosida voqea va hodisalar tushiriladi. 
Masalan, ba'zi hodisalar nusxa ko'chirish yordamida tushirilsa, boshqasi 
qo'lda rasmini chizish yoki proyektor yordamida, koordinatalar bo'yicha 
tushirilishi mumkin.
ArcGIS dasturidan foydalanib xarita tuzishda, avvalo geografik 
asos skaner qilib olinadi va u kompyuter ekraniga chiqariladi. Shundan 
so'ng unga xaritaning mavzusiga mos obyektlar tushiriladi. Raqamli 
ma'lumotlar (statistik) bazadan olinadi yoki klaviatura yordamida 

---

50 
kiritiladi. Bir vaqtning o'zida xarita mavzusiga mos holda matnli 
yozuvlar beriladi.
Xaritani tuzish vaqtida generalizatsiya jarayoni xarita dasturida 
ko'rsatilgan tamoyillar asosida olib boriladi. Xarita tuzishdagi yana bir 
asosiy bosqichlardan biri xarita mazmuni elementlarini bir - biri bilan 
muvofiqlash, ya'ni xaritada aks ettirilgan mazmunlar bir - birini inkor 
etmay, aksincha bir - birini to'ldirib borishini ta'minlash.
U barcha geografik qonuniyatlarni va o'zaro bog'liqlikni (zonallik, 
gipsometrik, tarkibli-geologik, landshaft va boshqa) xarita mazmun