География ҳӘм тәбийий ресурслар факультети экономикалық ҲӘм социаллық география кафедрасы

8. Магистрлик диссертациясының бөлимлерине тийисли есаплаўларды орынлаў, нәтийжелерди анализлеў ҳәм илимий жуўмақлар шығарыў
(Ҳәр ким өз темасына сәйкес есаплаў материалларын қояды)


QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDA SHARWASHÍLÍQ TARAWLARÍ RAWAJLANÍWÍNÍŃ HÁZIRGI JAǴDAYÍ
Qaraqalpaqstanda mal sharwashılıǵı diyxanshılıq sıyaqlı, awıl xojalıǵınıń áhmiyetli tarawlarınan esaplanadı. Ol birinshiden, xalıqtı azıq-awqatlıq ónimleri menen támiyinlese, ekinshiden jeńil hám azıq-awqat sanaatı tarawların shiyki zat resursları menen támiyinleydi, sonday-aq basqa ekanomikalıq rayonlarǵa shıǵarıw ushın tiykarǵı tovarlıq ónimler tayarlap beredi. Mal sharwashılıǵınıń rawajlanǵan tarawlarına qoy sharwashılıǵı, iri qaramal ósiriwshilik, túye hám jılqıshılıq, qusshılıq hám pilleshilik tarawları kiredi. Bulardıń úlesinde awıl-xojalıǵında óndirilgen jıllıq ishrki jalpı ónimniń ½ úlesi derlik tuwra keledi, yaki jıl sayın 172,5-225,6 mlrd. swm ónim jetistiriwge qatnasadı. Ayrım jıllar ishinde mallardıń bas sanınıń ósiwi tómendegi kesteden kóriwge boladı.
1-keste
Qaraqalpaqstan respublikasında barlıq kategoriyalardaǵı xojalıqlar mallardıń bas sanınıń ósiwi, mıń bas esabında

Mallardıń túrleri	Jıllar						2019 jılǵa % esabında
	1975	1980	1990	2000	2010	2019	1975	2010
Iri qaramallar mıń bas	304,7	296,6	373,2	384,5	437,7	759,8	2,5ese	173,6
Usınnan: Sıyırlar	109,4	114,2	145,3	163,2	182,0	254,2	2,3ese	140,0
Shoshqa	7,9	10,1		7,0	3,1	3, 7	46,8	119,6
Qoy hám eshki	654,4	587,7	529,9	421,5	538,5	764,2	116,8	141,4
Usınnan: qarakol qoyları	495,0	462,9	374,8	331,4	371,2	380,5	76,9	102,5
Quslardıń sanı, mıń bas esab-da	328,2	730,8	1253,4	690,0	825,3	1219,5	3,7ese	147,8

Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstan boyınsha mallardıń bas sanı tutası menen alǵanda aytarlıqtay ósti. Kórsetilgen jıllar ishinde ásirese qaramallardıń, qoy hám eshkilerdiń sonday-aq, kuslardıń bas sanı aytarlıqtay ósti. Mısalı: 1975-2019-jıllarda barlıq xojalıqlar boyınsha iri qara mallardıń bas sanı 2,2esege, sonıń ishinde sıyırdıń bas sanı 1,8 esege kóbeydi. Al, shoshqalardıń bas sanı 60% ke kemeydi. Keyingi jıllar ishinde mal sharwashılıǵın rawajlandırıw boyınsha úlken-úlken jumıslar islendi. Mallardıń ot-shóp bazası bekkemlendi hám keńeytildi.
Mal sharwashılıǵın qániygelestiriw nátiyjesinde xojalıq aralıq birlespelerdiń, assosaciyalardıń hám mámleketlik shólkemlerdiń kúshi menen ot-shóp tayarlaw punktlerin iske qosıw, fermalardı mexanizaciyalastırıw, mal sharwashılıǵı komplekslerin kurıw, óndiris processin avtomatlastırıw hám mexanizaciyalastırıw boyınsha jumıslar iske asırıldı.
Bul mal sharwashılıq tarawlarında sharwashılıq ónimlerdiń óndiriwdiń pátin kúsheytti. 1976-jıl menen salıstıranda 2018-jılǵa kele Respublikada gósh óndiriw tiriley salmaqta 2,8 esege, sút 1,6 esege, qarakól terilerin tayarlaw 10,4%ti quradı.