География фанининг мақсади, вазифалари, унинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи

Яхшилаш учун нима қилиш керак?” деган саволларга жавоб
топувчи кенг қамровли назарий ва амалий аҳамиятга эга бўлган
фанлар тизимига айланди.
Географи я фанининг вазифаси фан ва жамиятнинг ривожланиши билан ўзгариб борди. Бугунги кунда замонавий географи янинг олди га қўйган вазифалари бир қанча бўлиб, энг асосий вазифаси табиат ва жамият ўзаро муносабатларини уйғунлаштиришдир.
Географи я фанларида турли илмий-амалий масалаларни ўрганиш жараёнида қатор тадқиқот усулларидан фойдаланилади. Булардан энг муҳимлари – экспедитсия, тасвирий, картографи я, статистик, қиёсий географи к, раёнлаштириш усуллари. Шунингдек, борган сари географи к тадқиқотларда математик ва компютер моделлаштириш, аерокосмик, геокимёвий ва геофи зик каби замонавий тадқиқот усулларининг аҳамияти ҳамда қўлланилиш қамрови кенгайиб бормоқда.
Географи я энг қадимги ва ҳамиша навқирон фанлардан бири.
Географи к кашфи ётлар, ғоя ва билимларнинг ривожланиш хусусиятларига
асосланиб, бу фаннинг тарихида қуйидаги босқичларни ажратиш мумкин.
Қадимги ёки антик давр босқичи. Ибтидоий одамларнинг ўзи яша б
турган жойни ўрганиш, яшаш учун қулай, табиий ресурсларга бой
жойларни топиш ва тасвирлашга бўлган интилишлари асносида дастлабки
географи к билимлар тўпланиб борган. Эр. авв. 2-минг йилликда фи никияликлар
Ўрта денгиздан Гибралтар бўғизи орқали сузиб ўтиб, Африка
қирғоқлари бўйлаб Ҳиндистонгача сузиб борганлар. Шу пайтдан
Осиё ва Европа номлари пайдо бўлган.
Бу даврда юнонлар ва римликлар ўша пайтда маълум бўлган
ҳудудларни тасвирлаб ёзиш билан бирга хариталарини ҳам туздилар.
Гомер эр. авв. ХИИ асрда Ўрта денгиз ва унинг атрофини тасвирловчи
дунё хари тасини тузди. Пифагорнинг шогирдлари эр. авв. ВИ
асрда Ернинг шарсимонлигини айтдилар. Аристотел, эр. авв. ИВ асрда,
Ернинг шарсимонлигини, иссиқлик минтақалари мавжудлигини мантиқий жиҳатдан исботлади. Оламнинг марказида Ер туради деган геотсентрик
назарияни илгари сурди. Эратосфен эр. авв. ИИИ асрда биринчи бўлиб Ернинг
катталигини ўлчади ва “Географи ка” номли китобини ёзиб, географи -
я фанининг мустақил фан бўлиб чиқишига асос солди. Эрамизнинг ИИ
асрида Птолемей 8 жилдлик “Географи я” асарини ёзди ва хариталарни тузишда
картографи я пройексиялар ва даража тўрини ихтиро қилди, дастлабки
“Атлас”ни яратди. Шу даврда Страбон ҳам 17 жилддан иборат “Географи -
я” асарини ёзди.
Бу босқичнинг асосий натижалари: географи я фани вужудга келди ва
“географи я” номли китоблар ёзилди, дунё хариталари тузилди, географи к
координаталар ва даража тўри ихтиро қилинди, Ернинг шарсимонлиги мантиқий
исботланди ва ўлчамлари аниқланди.