Geologiya va konchilik ishi

Laboratoriya ishi № 1
Tog‘ jinslar mustaxkamlik o‘lchamlarini tog‘ jinsi mustaxkamlik pasportini tuzish orqali aniqlash
1. Ishdan maqsad.

1.1. Kon ishlari sharoitidam tog‘ jinslarining fizik-mexanik xossalarini aniqlash uchun uning mustahkamlik pasportini tuzish.

2. Ishni bajarish tartibi.

2.1. Tajriba pressda bajariladi, oldindan namunani yuklash oraliqlari tanlanadi (20T yoki 50T).

2.1.1. namunani siqishga tekshirish:

a) namunaning kesim yuzasini aniqlash, m²;

b) siqishga mo‘ljallangan namuna press plitasi markaziga joylashtiriladi;

v) pressning tepa plitasini harakatga keltiruvchi qo‘L burandig‘i orqali press plitasi namuna ustiga 10 mm oraliq hosil qilguncha tushiriladi;

g) namuna sekundiga 10÷15∙10⁵ Pa tezlikda yuklanadi. Tanglangan yuklash tezligi namuna buzilgunga qadar saqlanadi.

d) buzuvchi kuch F qiymatini press o‘lchagichining qayd qiluvchi qurilmasidan yozib olinadi.

2.1.2. namunani cho‘zishga tekshirish:

a) namuna balandligi va diametrini o‘lchash, m²;

b) namunani pressga joylashtirish (namunani yon boshi bo‘yicha press plitasi ustiga qo‘yish);

v) namunani sekundiga 1÷6∙10⁵ Pa tezlikda yuklash va ttanlangan tezlikni namuna buzilgunga qadar saqlash.

d) buzuvchi kuch Ғ₀ qiymatini press kuch o‘lchagichining qayd qiluvchi qurilmasidan yozib olinadi.

2.2. Tog‘ jinsi mustaxkamlik pasportini tuzish.

Tog‘ jinsi mustaxkamlik pasporti namunalarni bir o‘q bo‘yicha siqish va cho‘zishga tekshirish natijalariga asoslanib qisman tuziladi. Bu usulda mustahkamlik pasporti τ va σ koordinatalar sistemasida σ_sj va σ_р aniq bo‘lgan xolda quydagi tarzda bajariladi. σ o‘qi koordinata o‘qining ordinata o‘qi bo‘ylab chap va o‘ng tamonga qiymati jixatidan bir o‘q bo‘yicha cho‘zishga (chap tomonga) va siqishga (o‘ng tomonga) teng bo‘lgan qirqma joylashtiriladi. Chizma masshtabda chizilganligi sababli, planda 1 smda qancha kuchlanish qiymati borligini ifodalaydi. Bunda koordinata boshidan chap tarafga OA qirqim joylashtiriladi (uning qiymati cho‘zish σ_р ga teng) va koordinata boshidan o‘ng tarafga OV qirqim joylashtiriladi (uning qiymati siqishga qiymatiga σ_sj ga teng). Joylashtirilgan OA va OB qirqmalari markazi aniqlanib, kuchlanganlik yarim yoylari chiziladi. Chizilgan yoylardan vektor chizig‘idan boshlab CD urinma o‘tkaziladi. Chizilgan CD yoy tog‘ jinsining mustaxkamlik pasporti bo‘lib hisoblanadi. CD urinmani 0τ o‘qi bilan kesishgan nuqtasidagi E qiymatini aniqlash uchun OE masofani masshtabga ko‘paytiriladi, OE=τ₁ ga teng bu qiymat tog‘ jinsining tortishish kuchini ifodalaydi. CD urinmaga nisbatan normal kuchlanganlik o‘qiga paralell o‘tkazilgan chiziq bilan xosil qigan burchak tog‘ jinsining ichki ishqalanish (φ) burchagini ifodalaydi.

2.3. Tajriba asbob uskunalari.

Laboratoriya ishlari bajarilayotganda quyidagi asbob-uskunalar qo‘llanildai:

1. gidravlik press PSU-50;

2. tog‘ jinsi namunasi;

3. o‘lchov asboblari (shtangatsirkul, transportyor).