Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

Oksidlar va gidrooksidlar.
Bu gruppa ximyaviy jixatdan bir yoki bir necha metall elemetlarining kislorodli birikmalaridan iborat bulib, juda kup minerallarni uz ichiga oladi.
Litosferada erkin oksidlar miqdori qariyib 17% bulib, shundan 12,5% i kremnezionga to’g’ri keladi.
Oksidlar yer pustining turli qismlarida, ayniqsa yer betiga yaqin qismlarida sulfitli minerallarning ximyaviy nurashi xamda oksidlanishi natijasida paydo buladi. Oksidlarning kupchilligi xalq xujaligida katta axamiyatga ega bulgan rudalardir.
Bu gruppaga kiradigan minerallar ximyaviy tarkibiga kura 2 sinfga bulinadi:
1.suvsiz oksidlar;
2.gidrooksidlar.
Tabiatda kremniy, alyuminiy va temirning oksid va gidrooksidlari kup tarkalgan minerallardandir.kremniy tabiatda kisloroddan keyin eng kup tarqalgan element bulib yer pustining 2%ini tashkil etadi. Kremniy erkin xolda uchramaydi; u kremnezionnining erkin minerallari yoki silikatli birikmalari shaklida keng tarkalgan.
Kvarts – SiO2 . Bu mineralning turli kurinishdagi turlari ma’lum bulib, ulardan eng muximlari 2ta . 1) past temperaturali alfa (a)-kvars; u 575 gradusdan past temperaturaga barqaror bulgan trigonal singoniyadan kristallanadi; 2) yuqori temperaturali beta (b)-kvars; u odatda 575 gradusdan 870 gradusgacha bulgan temperaturadi barqaror bulgan geksogonal singoniyali mineraldir.
Xaltsedon - SiO2 Kvarsning yashirin kristalli xili bulib,ba’zan tolasimon tuzilishga ega. Xalsedon odatda stalaksilitlar, konkresiyalar va jelvaklar singari oqiq zich moddalar shaklida uchraydi rangi och kungir, kukimtir, kul rang, oq va boshqa xira tuslarda buladi. Qattiqligi -6,5, solishtirma og’irligi 2,5. Mumsimon yoki xira yaltiraydi. Xalsedonda tarkibida turli minerallar aralashmasi va ba’zan 4% gacha suv buladi.
Korund – Al2O3 Triglnal singoniyali mineral bulib, bochkasimon va ustinchasimon prizmalar shaklidagi kristallar va ba’zan yaxlit donador massalar xolida uchraydi. Ulanish tekisligi deyarli yuq. Korund olmosdan keyingi eng katta minerall. Qattiqligi 9, solishtirma og’irligi 4. Rangi xar xil: kuk, qizil, yashil, kung’ir, ba’zan tiniq, rangsiz buladi. Shishadek yaltiraydi. Kislotalarga chidamli.
Gematit.(temir yaltirog’i)-Fe2O3. Trigonal singoniyali tabletkasimon va mayda tangachasimon shaklidagi kristallar tarzida uchraydi. Qattiqligi 5,5-6,5; solishtirma og’irligi 4,9-5,3. deyarli qora, ba’zan qizg’ish rangda bulib, olcha-qizil yoki kung’ir- qizg’ish chiziq qoldiradi. Metalsimon yaltiraydi. Yashirin kristall xolida turlari xam tarkalgan.
Magnetit (magnetli temirtosh) – Fe3O4.yoki FeO. Fe2O3. Kub singoniyasidagi yaxshi oktoedrik kristallar shaklida va donali massalar xolida uchraydi. Kuchli magnilangan bulib. 580 gradusda qizdirilganda bu xususiyati yuqoladi. Qattiqligi 5,5; solishtirma og’irligi 4,9-5,2. Rangi va chiziq tusi qora. Metalsimon yaltiraydi. Kislotalarda qiyinlik bilan bulsa-da tula eriydi. Tarkibida 20% garchatitan oksidi saqlovchi xili titan magnetite deyiladi.