Geometrik nivelirlash usullari va mohiyati

YUZANI KVADRAT VA MAGISTRAL USULLARI BILAN NIVELIRLASH

Yuzani nivelirlash yer tekislash va qurilish uchun ajratilgan relyefi kuchsiz ifodalangan joylarning yirik masshtabli topografik rejalarini tuzishda qo‘llaniladi. Yuzani nivelirlash, asosan, ikki xil: kvadrat va magistral usullarda bajariladi.

Yuzani kvadrat usulida nivelirlash uchun teodolit va lenta yor- damida joy mikrorelyefi murakkabligiga qarab tomonlari 10, 20, 30, 40, 50, 100 metrli kvadratlar to‘ri yasaladi. Kvadratlar uchlari qoziqlar bilan mahkamlanadi, konturlar kvadrat tomonlariga nisbatan syomka qilinadi.
Agar uchastka yotiq yoki katta bo‘lmasa (4 ga gacha), uni bir bekatdan nivelirlash mumkin. Nivelir uchastkaning taxminan o‘rtasiga o‘rnatilib, trubaning qarash nuri ufqiy holatga keltiriladi va hamma kvadratlarning uchlariga navbat bilan qo‘yilgan reykadan sanoqlar olinadi. Sanoqlar kvadratlar to‘rlari sxema- si — dala jurnaliga yoziladi. Uchlardan birining belgisi yaqin reperdan, qolganlari esa asbob gorizonti orqali hisoblanadi.

Yuzani kvadratlar bo‘yicha nivelirlash sxemasi

Tomonlari 50 m va undan kichik bo‘lgan kvadratlar maydon katta bo‘lganda bir necha bekatdan nivelirlanadi. Har bir bekatda bog‘lovchi nuqtalar ikki tomonli reykada yoki ikki gorizontda yopiq nivelir yo‘li hosil bo‘ladigan qilib nivelirlanadi, qolgan kvadrat uchlaridan qora sanoqlar olinadi, natijalar nivelirlash jurnali — dala sxemasiga yoziladi, joydagi nishabliklar yo‘nalishlari millar bilan ko‘rsatiladi. Tomonlari 100 m va undan katta bo‘lgan kvadratlar har birining ikki tomoni reykada alohida-alohida nivelirlanadi. Nivelir kvadrat o‘rtasiga o‘rnatilib, uning uchlaridan olingan sanoqlar dala sxemasida kvadrat uchlariga yoziladi. Bunda qarama-qarshi yotgan sanoqlar farqi 5 mm dan oshmasa, sanoqlar to‘g‘ri olingan hisoblanadi. Bog‘lovchi nuqta sifatida qabul qilingan kvadrat uchlaridan biri reperga bog‘lanadi.


61- rasm. Yuzani kvadratlar usulida nivelirlash jurnali.
Hisoblash ishlarida bog‘lovchi nuqtalar nisbiy balandliklari va ularning o‘rtachasi topiladi, yopiq nivelir yo‘lida bog‘lanmaslik, ya’ni nisbiy baland- liklari algebraik yig‘indisi

o‘r h
S h 4 0 = f

hisoblanadi. Agar f_h
£

f
^hchekli
= 10
mm bo‘lsa,

bu yerda n — bekatlar soni, bog‘lanmaslik f_h
teskari ishora bilan nisbiy balandliklarga tarqa-
tiladi. Bog‘lovchi nuqtalardan biriga balandlik re- perdan uzatilib, qolganlari balandliklari tuzatilgan nisbiy balandliklardan foydalanib aniqlanadi. Har bir bekatda asbob gorizonti AG (6.4) formulada, kvadratlar uchlari balandliklari esa (6.10) formula bo‘ yicha hisoblanadi va tegishli kvadratlar uchlarida yoziladi. Har biri alohida-alohida nive- lirlangan kvadratlar tomonlari nisbiy balandliklari


62- rasm. Yuzani magistrallar usu- lida nivelirlash sxemasi.

hisoblanib, tashqi perimetr va ichki yo‘llar bo‘yicha tenglash- tiriladi, kvadratlar uchlari balandliklari aniqlanadi.
Yuzani magistrallar usulida nivelirlash (62- rasm) teodolit va nivelir yo‘llari birgalikda o‘tkazilib, joy relyefi va reja masshta- biga qarab, 10 m dan 50 m oraliqlarda nuqtalar belgilanadi. Bu nuqtalar ko‘ndalang chiziqlarga bo‘linib, ulardagi nuqtalar nive- lirlanadi. Magistral yo‘llar o‘zaro parallel bo‘lsa, ular yopiq po- ligonlar hosil qiluvchi ko‘ndalang nivelir yo‘llari bilan tutashti- riladi. Magistral nivelir yo‘llari uchlari reperlarga bog‘lanadi. Nisbiy balandliklarni hisoblash, tenglash va balandliklarni hisob- lash yuqorida yozilgan tartibda amalga oshiriladi.