Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

milliy sistemasi» (1841) nomli asosiy asarida milliy siyosiy iqtisodni yaratish 
vazifasini o'rtaga qo'ydi. Mamlakatning ishlab chiqaruvchi kuchlari to'g'risidagi 
ta’limot unga asos bo'lishi kerak edi. F.List davlatning faoliyatini, dinni, axloqni, 
ma’naviyati kabilami ishlab chiqaruvchi kuchlar jumlasiga qo'shdi. F.Listning 
ta’limotiga ko'ra, qiymatni ishlab chiqaruvchi kuchlar, «millatning ruhi» (toj-
taxtning meros bo'lib qolishi, huquq, sud, armiya, polisiya va shu kabilar) yaratadi. 

---

F. 
List ta’limotida xo'jalik taraqqiyotining tarixiy bosqichlari to'g'risidagi 
g'oyalar katta o'rin egallaydi. U tarixiy taraqqiyotni beshta bos- qichga: badaviylik, 
cho
l
ponlik, 
dehqonchilik, 
dehqonchilik-manu- 
faktura, 
dehqonchilik 
— 
manufaktura — savdo bosqichlariga bo'ladi. Bunday bo'lishdan kuzatilgan maqsad 
Germaniyada sanoatning o'sishini har tomonlama qo'llab-quwatlash, biryoqlama 
rivojlanishdan 
- 
qishloq xo'jaligining ustunligidan voz kechish kerak, degan fikmi isbotlashdan 
iborat edi. 
List iqtisodiy fanda klassik maktabni, ayniqsa, uning yirik namoyan- dasi bo'lgan 
A.Smit iqtisodiyotini tanqid qiluvchi bo'lib faoliyat ko'rsatdi, lekin u klassik 
maktabning asosi bo'lgan qiymat va daromadlar nazariyasini mutlaqo tahrir qilmadi. 
Iqtisodiyotning bu kategoriyalari olimni qiziqtirmadi. Asosiy e’tibor iqtisodiy 
siyosatning asosiy masalalariga, ayniqsa, tashqi savdo siyosatiga qaratildi. F.List 
Smit iqtisodiy tizimini kosmopolitizmda ayblab, uni ayrim mamlakatlar xo'jalik 
rivojlanishining milliy xususiyatlarini ko'rmasdan, barchasiga umumiy «tabiiy» 
qonun-qoidalarni dogmatik ravishda majburiy kiritayotganini ta’kidlaydi. 
Listning iqtisodiy nazariyasi o'z tarixi va xo'jaligining xususiyatiga ko'ra jahon 
hamjamiyatining so'nggi qatorlaridan o'rin olgan mamlakatlaming iqtisodiy 
qoloqligini bartaraf etish yo’lidagi dastlabki urinish edi.
Tarixiy maktab (V.Rosher, K.Knis va B.Gildebrand) 
Gettingem va Leypsig universitetlarining professori Vilgehn Georg Fridrix