Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

foy
YuO
Yu
O
Yu
Yu
Yu
Yu
O
Yu
nom
tip
k
n
U
U
U
I
U
I
U
U
S
S







'
'
'
1
1
)
(
)
(
, 
(2.10) 
Bu yerda 
C
B
BC
U
U
n
/

- transformatsiya koeffitsiyenti; k
foy 
- foydalilik yoki tipaviy 
quvvat koeffitsiyenti. 
(2.10) ifodadan koʻrinadiki, U
yu
kattalik U
o’
ga qancha yaqin boʻlsa, k
foy
shuncha kichik va tipaviy quvvat nominalning kam qismini tashkil etadi. Bundan, 
avtotransformatorning oʻlchamlari, og’irligi, aktiv materiallarni sarflash, nominal 
quvvati bir xil boʻlgan transformatorga nisbatan kamayadi degan xulosa kelib 
chiqadi. 
2.6- rasmdagi sxemada koʻrinadiki, ketma-ket chulg’am quvvati: 

---

50 
tip
Yu
O
Yu
KK
S
I
U
U
S



)
(
'
,
(2.11) 
umumiy chulg’am quvvati: 
tip
foy
nom
YuO
O
O
Yu
O
O
O
um
S
k
S
n
I
U
I
I
U
I
U
S







)
1
1
(
)
(
'
'
'
'
'
0
'
, 
(2.12) 
Shunday qilib, yana shuni qayd qilish mumkinki, avtotransformatorning 
chulg’ami va magnit-oʻtkazgichi, ayrim hollarda hisobiy quvvat deb yuritiluvchi 
tipaviy quvvatga hisoblanadi. B va C qisqichlarga qanday quvvat keltirilishiga 
qaramay, ketma-ket va umumiy chulg’amni S
tip
dan ortiq yuklash mumkin emas. 
Bu xulosa, avtotransformatorning kombinatsiyalangan ish rejimlarini koʻrishda 
ayniqsa muhimdir. Bunday rejimlar avtotransformatorning chulg’amlari bilan faqat 
magnit orqali bog’langan uchinchi chulg’am mavjud boʻlgandagina kelib chiqadi. 
Avtotransformatorning uchinchi chulg’ami (PK chulg’ami) yuklamani 
ta’minlash, aktiv yoki reaktiv quvvat manbalari (generatorlar va sinxron 
kompensatorlar) ni ulash, ayrim hollarda esa faqat uchinchi garmonik toklarni 
kompensatsiyalash uchun qoʻllaniladi. PK chulg’amining nominal quvvati 
avtotransformatorning pasport ma’lumotlarida koʻrsatiladi. 
YuK, 
OʻK 
va 
PK 
chulg’amlari 
boʻlgan 
uch 
chulg’amli 
avtotransformatorlarning ish rejimini koʻrib chiqamiz (2.7-rasm). 
2.7-rasm. Avtotransformatorlar chulg‘amlaridagi toklarning turli 
rejimlarda taqsimlanishi: a,b—avtotransformator rejimlar; 
d,e—transformator rejimlar; f,g—kombinatsiyalashgan rejimlar 

---

51 
Avtotransformatorli rejimlarda (2.7-rasm, a,b) nominal quvvat S
nom
YuK 
chulg’amdan OʻK chulg’amga uzatilishi va aksincha boʻlishi mumkin. Ikkala 
rejimda umumiy chulg’amda toklar farq I
O’
-I
Yu
=k
foy