Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
 
 

---

48 
2.4. Avtotransformatorlarning tuzilishi va ish rejimlari 
 
Keyingi oʻn yillar ichida davlatimizda va chet davlatlarda katta quvvatli 
avtotransformatorlardan keng foydalanilmoqda. Bu ularning transformatorlarga 
qaraganda qator afzalliklarga ega boʻlishi bilan tushuntiriladi. 
Bir fazali avtotransformator ikkita elektr bog’langan chulg’am OYu va OO’ 
ga ega (2.6-rasm). Tutqichlar Yu va O’ orasida joylashgan chulg’amning qismi 
ketma-ket, O’ va O orasidagisi esa umumiy deb yuritiladi. 
Avtotransformator kuchlanishni pasaytirish 
rejimida ishlaganda ketma-ket chulg’amdan tok Iv 
oʻtib magnit oqim hosil qiladi va bu oqim umumiy 
chulg’amda I
o
tokni vujudga keltiradi. Ikkilamchi 
chulg’am yuklanishning toki I
O’
, chulg’amning 
galvanik (elektr) bog’lanishi sababli oʻtuvchi I
Yu
tok 
bilan shu chulg’amlarning magnit bog’lanishidan 
hosil boʻlgan I
o
toklar yig’indisiga teng: 
I
O’ 
= I
Yu 
+ I
o
bundan I
o 
= I
O’ 
– I
Yu
,
 
 
 
 
(2.6) 
Avtotransformatorning nominal quvvati sifatida oʻzaro avtotransformatorli 
bog’lanishga ega boʻlgan tomonlardan birining nominal quvvati (oʻtuvchi quvvat – 
«проходная мошность») qabul qilinadi. 
Avtotransformatorning birlamchi tarmog’idan ikkilamchisiga uzataladigan 
toʻla quvvat oʻtuvchi quvvat deb yuritiladi. 
Agar avtotransformatorning chulg’amlari qarshiligidagi yoʻqotishni hisobga 
olmasak, u holda quyidagini yozish mumkin: 
'
' O
O
Yu
Yu
I
U
I
U
S


,
(2.7) 
Ifodaning oʻng tomonini oʻzgartirib 
2.6-rasm. Bir fazali avtotrans-
formator sxemasi 

---

49 
Yu
O
Yu
O
Yu
Yu
O
O
Yu
Yu
Yu
I
U
I
U
U
I
U
U
U
I
U
S
'
'
'
'
)
(
]
)
[(







,
(2.8) 
tenglikтi hosil qilamiz. Bunda 
T
Yu
O
Yu
S
I
U
U


)
(
'
- birlamchi chulg’amdan 
ikkilamchisiga magnit yoʻli bilan oʻtayotgan transformator quvvati; 
E
Yu
O
S
I
U

'
- 
transformatsiyasiz, 
galvanik bog’lanish hisobiga birlamchi chulg’amdan 
ikkilamchi chulg’amga oʻtayotgan elektr quvvat. 
Bu quvvat umumiy chulg’amni yuqlanishlamaydi, chunki 
B
I
tok OO’ 
chulg’amini chetlab ketma-ket chulg’amdan chiqish joyi O’ ga oʻtadi. 
Nominal rejimdagi oʻtuvchi quvvat avtotransformatorning nominal quvvati
S = S
nom
boʻladi, transformator quvvati esa – tipaviy quvvat deb yuritiladi: 
tip
T
S
S

,
(2.9) 
Magnit oʻtkazgichning oʻlchamlari, demak uning og’irligi nominal 
quvvatning bir qismini tashkil etuvchi transformator (tipaviy) quvvati orqali 
aniqlanadi: