Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

O‘ZBEKISTON HUDUDLARIDA INJENER-GEOLOGIK SHAROITNI
HISOBGA OLGAN HOLDA ZILZILA KUCHINING O‘ZGARISHI
(QMQ 2.01.03-96 keltirilgan gruntlar nomi qisman o‘zgartirilgan holda berilgan)
Rayon seysmikligi 
quyidagicha bo‘lganda 
qurilish maydoncha-
sining seysmikligi, 
ballarda 
Gruntning 
seysmik 
xossalari 
toifasi 
Gruntlar 
7 
8 
9 
1 
2 
3 
4 
5 
I 
1. Suvga to‘yingan holatda bir o‘q bo‘yicha siqilganda 
mustahkamlik chegarasi R
c
 1MPa yoki seysmik 
to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 3000 va V
s
>1700 
m/s bo‘lgan har qanday toshqotgan qoya gruntlar. 
2. Seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 2500 va 
V
s
 900 m/s bo‘lgan yirik siniqtosh gruntlar (yumaloq 
katta toshlar, tosh parchalari). 
6 
7 
8 
II 
1. Suvga to‘yingan holatda bir o‘q bo‘yicha siqilganda 
mustahkamlik chegarasi R
s
 1 MPa yoki seysmik to‘l-
qinlarning tarqalish tezligi V
p
 1800 va V
s
 600 m/s 
bo‘lgan (nuragan va o‘ta nuragan) toshqotgan qoya 
gruntlarining barcha turlari. 
2. Seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 800 va 
V
s
 500 m/s bo‘lgan yirik siniqtosh gruntlar (toshqo-
tishmali, shag‘alli, parchatoshli, yirik qumli). 
3. Qumli gruntlar: 
— seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 500 va 
V
s
 350 m/s, kam namlangan, g‘ovaklilik koeffitsi-
yenti e 0,7 bo‘lgan yirik va o‘rtacha yiriklikdagi 
shag‘alli qumlar; 
7 
8 
9 

---

9 9
Jadvalning davomi
1 
2 
3 
4 
5 
— seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 400 va 
V
s
 300 m/s, namligi kam, g‘ovaklilik koeffitsiyenti 
e 0,6 bo‘lgan mayda va changsimon qumlar. 
4. Gilli gruntlar: 
— konsistensiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 yoki seysmik to‘l-
qinlarning tarqalish tezligi V
p
 900 va V
s
 500 m/s 
bo‘lgan gruntlar; konsistentsiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 
bo‘lganda g‘ovaklilik koeffitsiyenti e 0,8 yoki 
seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 500 va 
V
s
 300 m/s bo‘lgan qumoq va qumoq gruntlar: 
— konsistensiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 bo‘lganda 
g‘ovaklilik koeffitsiyenti e 0,8 yoki seysmik 
to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 500 va V
s
 300 m/s 
bo‘lgan lyoss va lyossimon qumoq, qumloq va gilli 
gruntlar. 
5. To‘kma gruntlar: 
— seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
p
 500 va 
V
s
 300 m/s bo‘lgan, yotaverib zichlashib ketgan yirik 
siniq toshlar;
— suvga to‘yinganda umumiy deformatsiya moduli 
E
0
 12 MPa yoki seysmik to‘lginlarning tarqalish 
tezligi V
p
 500 va V
s
 300 m/s bo‘lgan, yotaverib 
zichlashib ketgan qumli, changsimon va gilli gruntlar. 
III 
1. Qumli gruntlar: 
— namlik darajasi Sr 0,5 bo‘lib, kam namlangan, 
g‘ovaklilik koeffitsiyenti e 0,7 bo‘lgan yirik va o‘rta-
cha yiriklikdagi shag‘alli qumlar; 
— seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
s
 350 
m/s, g‘ovaklilik koeffitsienti e 0,7 bo‘lgan nam 
(S
1
 0,5) va suvga to‘yingan (S
1
 0,8), yirik va o‘rta-
cha yiriklikdagi shag‘alli qumlar; 
— seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
s
 300 
m/s, g‘ovaklilik koeffitsiyenti e 0,7 bo‘lgan nam 
(S
1
 0,5) va suvga to‘yingan (S
1
 0,8) mayda va 
changsimon qumlar, kam namlangan (Sr 0,5), 
g‘ovaklilik koeffitsiyenti e 0,6 bo‘lgan qumlar. 
2. Gilli gruntlar: 
— konsistensiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 yoki seysmik 
to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
s
 500 m/s bo‘lgan 
gruntlar; 
— konsistensiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 bo‘lganda g‘o-
vaklilik koeffitsiyenti e 0,8 va e 0,8 yoki seysmik 
to‘lqinlarining tarqalish tezligi V
s
 300 m/s bo‘lgan 
qumloq va qumloq gruntlar; 
— konsistensiya ko‘rsatkichi I
i
 0,5 bo‘lganda g‘o-
vaklilik koeffitsiyenti e 0,8 va e 0,8 yoki seysmik 
to‘lqinlarning tarqalish tezligi V
s
 300 m/s bo‘lgan 
lyoss, lyossimon qumoq-qumoq gilli gruntlar. 
3. To‘kma gruntlar: 
— suvga to‘yinganda umumiy deformatsiya moduli 
E
0
 12 MPa yoki seysmik to‘lqingarning tarqalish 
tezligi V
s
 300 m/s bo‘lgan, yotaverib zichlashib 
ketgan qum, changsimon va gilli gruntlar. 
8 
9 
 9 

---

1 0 0
6.4-jadvalga eslatma:
1. Grunt qatlamida cho‘kuvchan (lyoss) jinslari mavjud bo‘lsa,
cho‘kishga barham beruvchi tadbirlar o‘tkazish tavsiya etiladi va hisobiy
seysmikligi zaminga sun’iy ravishda ishlov berilgandan so‘ng aniqlanadi.
2. Grunt tarkibi bir jinsli bo‘lmasa, qurilish maydonchasi eng nobop
toifaga kiritiladi, bunda (poydevor tagidan hisoblanganda) 10 m qalinlik-
dagi qatlamning 5 m dan ko‘prog‘i ana shu toifaga tegishli bo‘lishi
zarur.
3. Binodan foydalanish jarayonida yer osti suvlari sathining ko‘tari-
lishi yoki suv toshishi kutilsa, grunt toifasini aniqlashda uni suvga to‘yin-
gan deb qaraladi.
4. Seysmikligi 6 ball bo‘lgan tumanlarda grunt seysmik xossasi bo‘yi-
cha III toifaga mansub bo‘lsa, qurilish maydonchasining seysmikligi 7
ball olinishi lozim.
5. Gruntlarning injener-geologik va seysmik xossalari haqida tegishli
ma’lumotlar bo‘lmay, yer osti suvlarining sathi 5 m dan yuqori bo‘lsa,
qum-chang, gilli cho‘kma, changsimon va gilli gruntlar zilzilaviylik jiha-
tidan nomaqbul sanaladi. Bunday maydonchalarda qurilish ko‘zda tutil-
sa, gruntlarning seysmiklik xossasi bo‘yicha toifasini aniqlash uchun
injener-geologik tadqiqotlar o‘tkazilishi lozim.
6. Bo‘ylama V