Gidroliz va amfoterlikning analizdagi ahamiyati

2.3. Labaratoriya
Analitik kimyo predmeti va analitik reaksiyalar Analitik kimyoning asosiy vazifasi bu moddalarning va turli aralashmalaming tarkibini tekshirishdir. Masalan, ba’zi bir moddaning tarkibiga qanday elemetlar kiradi va shu elementlami miqdoriy nisbati qanday bo‘ladi. Shuning uchun analitik kimyo ikki katta bo‘limdan iboratdir. Sifat analiz va miqdoriy analiz. Moddalarning, awalo, sifat tarkibi, so‘ngra miqdoriy tarkibi aniqlanadi. Modda qanday ionlardan iborat ekanligini aniqiash maqsadida boshqa yangi va xarakterli xossalarga ega boigan moddalarga aylantiramiz. Cho‘kma, gazsimon modda, rang o‘zgarishi kuzatiladigan reaksiyalar analitik reaksiyalar deyiladi. Bunday o‘zgarishlami yuzaga keltiradigan moddalarga reaktiv yoki reagent deyiladi. Sifat analizida qo‘llaniladigan moddalaming miqdoriga qarab, analiz «makro» va «mikro»ga bo‘linadi.
Makroanaliz vaqtida tekshiriladigan moddaning miqdori ancha ko‘proq boiadi, mikroanalizda esa juda kam boiadi. Analitik kimyodan laboratoriya tajribalarini bajarishda yarim mikro usuldan (ya’ni reaktivlardan 2—3 tomchi olib) foydalaniladi. Natijada reaktivlar tejaladi. Shuning uchun analiz vaqtida juda ham sezgir reaktivdan foydalanish kerak. Ho‘l va quruq reaksiyalar Sifat analizida analitik reaksiyalar ikki ko‘rinishda olkaziladi: 1) Quruq reaksiyalar. 2) H o i reaksiyalar. Quruq reaksiya deb, moddani suyuqlanish temperaturasigacha qizdirib olib borilgan reaksiyalarga aytiladi.
Bu reaksiyalarga quyidagilar kiradi: I. Suyuqlantirish Buning uchun oldin suyuqlantiruvchi aralashmalar tayyorlanadi. Masalan, selitraning (N aN 03) soda (Na 2C 0 3) bilan araiashmasi, yoki potashning (K2C 0 3) kaliy nitrat (K N 03) bilan araiashmasi. Tekshiriluvchi quruq moddani shu aralashma bilan aralashtirib, chinni yoki platina tigellarida qizdiradi, natijada tekshiriluvchi moddaning tarkibida ba’zi elemetlaming borligi bilinadi, Masalan, tekshiriluvchi modda tarkibida xrom (III) ioni borligini aniqlamoqchi b o ‘lsak, shu moddani aralashma bilan aralashtirib qizdiramiz. Qizdirish natijasida sariq rang paydo bolsa, demak, lekshiriluvchi modda tarkibida xrom(III) ioni borligini bildiradi. Reaksiyaning tenglamasi quyidagicha boiadi: 2Cr(QH) 3 + 2Na2C 0 3 + 3NaN03 = 2Na2C r04 + 3N aN 02 + 2C 02 + 3H2 0. Ba’zi metallaming tuzlarini bura yoki natriy ammoniy fosfat luzi bilan platina simda qizdirilsa, o‘ziga xos rangli munchoq hosil qiladi. Masalan, tarkibida xrom (III) ioni boigan tuzlar yashil rangli munchoq hosil qiladi. Kobalt (III) bo‘lgan tuzlar ko‘k rangli tuzlar hosil qiladi. Masalan, NaNH4 H P 04 = N aP 03 +N H3 + H2 0 , 3NaP03 + 2Cr(OH), - Na 3 P 0 4 + 2CrP04 +3H2 0 , 3NaNH4 H P 0 4 + 2C r(0H ) 3 =Na 3 P 0 4 +2C rP04 +3NH3 +6H20 Yashil rangli munchoq C rP04 hosil boiadi. II. Alanganing rangini bo‘yash reaksiyalari Ba’zi quruq tuzni alanga ta’siri ostida qizdirsak alanganing rangi turlicha o‘zgarishi mumkin. Masalan, natriy alangani sariq r.ingga bo‘yaydi, kaliy tuziari gunafsha, stronsiy tuzlari qizil, bariy In/lari yashil va hakozo. Demak, ba’zi m oddalam ing tarkibini tekshirishda shu reaksiyalardan foydalanish mumkin. Sifat analizida quruq reaksiyalar ko‘p qollanilmaydi, aksariyat hollarda h o i reaksiyalardan foydalaniladi. Ho‘l reaksiyalar «Eritma sharoitida boradigan reaksiyalarga ho‘l reaksiyalar deyiladi». I )enuik, hoi reaksiyalarni bajarish uchun tekshiriluvchi moddae i ilma holatida bo lishi kerak. Erituvchi moddalar sifatida quyiiliitf» moddalar ishlatiladi: suv, xlorid kislota, nitrat kislota, zar 4 tivi va organik erituvchilar.
Ho‘1 reaksiyalar, asosan, probirkalarda olib boriladi. Olingan eritmalaming umumiy hajmi probirkaning yarimidan oshmasligi kerak. Har bir ion juda ko‘p reaksiyalarga kirishadi. Sifat analizida faqat ko‘zga ko‘rinadigan effektli reaksiyalardan foydalaniladi. Masalan, 1) Rangning o‘zgarishi bilan boradigan reaksiyalar: FeCl3 + 3NH4CNS = Fe(CNS) + 3NH4C1. Fe(CNS) 3 — temir(III) rodanid tuzini saqlovchi qizil rangh eritma hosil boladi. 2) Cho‘kma hosil qilib boradigan reaksiyalar: NaCl +AgN03 = I AgCl + N aN 03. Oq cho‘kma AgCl hosil boladi. 3) Gaz ajrahb chiqishi yoki cho'kmaning erishi bilan boradigan reaksiyalar: Na 2C 0 3 + 2HC1 = 2NaCl + H20 + TC02. C aC 03 + 2HC1 = CaCl2 + H20 + TC02. Bir-biridan ajratish reaksiyalari Ba’zi vaqtlarda eritmalarda bir reaktivning ta’siri ostida birbiriga o‘xshash tarkibli cho‘kma hosil qiladigan bir guruh ionlar bo'lishi mumkin. Masalan, eritmada Ca2+ va Ba2+ ionlari bo‘lsa, ikkalasi ham oksalat kislota tuzlarining ta’siri ostida oq rangh cho'kma hosil qiladi. BaCl2 + (NH4 )2C2 0 4 = J,BaC2 0 4 + 2NH4C1, CaCl2 + (NH4 )2C2 0 4 = 1СаС2 0 4 + 2NH4CL Demak, bu yerda bir ionni alohida ochish uchun boshqasi to‘sqinlik qiladi. Shuning uchun Ca+ 2 ni ammoniy oksalat tuzining eritmasi yordami bilan aniqlash uchun awal Ba 2 ni eritmadan yo‘qotish kerak. Undan keyingina Ca + 2 ni ochish mumkin. Ba+ 2 ni eritmadan yo'qotish uchun eritmaga xromat kislota tuzini KjCrO^, eritmasi ta’sir ettiriladi. Xromat kislota tuzlari Ba+ 2 bilan sariq rangh cho‘kma hosil qiladi, Ca+ 2 bilan esa shunday cho‘kmani hosil qilmaydi, chunki CaCr04 suvda eravchan tuz: BaCl2 + K2 C r04 = IBaCr04 + 2KC1. Sariq rangli
Demak, bariy xromat tuzining cho‘kmasi hosil bo£ladi, Ca+ 2 esa eritmada qoladi. Filtrlash natijasida BaCr04 ajratiladi va eritmada qolgan Ca + 2 ioni oksalat kislota tuzlari ta’siri ostida aniqlanishi mumkin. Analizning sistematik yoMi Analiz vaqtida eritmada bo‘lgan va bir-birini aniqlashda xalaqit qiladigan ionlar bir nechta bolsa, ulami guruhlar hoUda ajratib olinadi. Guruhga kiruvchi ionlami bitta reaktiv ta’siri bilan cho‘ktiriladi. Masalan, tarkibida turli metali tuzlari boigan eritmaga xlorid kislota ta’sir ettirilsa, quyidagi ionlarning xloridlari cho‘kmaga lushadi: Ag+, Hg+, Pb2+ AgN03 + HCl =lAgCl + H N 0 3, oq rangli H gN 03 + HCl = IHgCl + HNO3 , oq rangli Pb(NO) 2 + 2HC1 = IPbCl2 + 2H N 03. oq rangli Cho‘kma filtrlash yoli bilan ajratib olinadi, tarkibi soddaroq ho'Igan Pb2+, Ag+, Hgf ionlami saqlovchi eritmadan, ma’lum rraktivlami qollab ushbu ionlar aniqlanadi. Filtr qog'ozidan olgan eritmadan esa qolgan metallaming ionlarini aniqlashda foydalaniladi. «Birdaniga bir guruh ionlami cho ‘ktiradigan reaktivlarga (masalan, HCl) gftruh reaktivi deyiladi». Guruh reaktivi analiz vaqtida juda ham katta ahamiyatga ega, chunki uning yordami bilan faqat bir guruh ionlarni ajratilmasdan, h.ilki shu guruh ionlarining bor-yo‘qligini ham aniqlash mumkin. Ionlarni guruhlashda ulaming bir xil tuzlarining suvda erimasligi asos qilib olinadi. Metali ionlarini guruhlarga bolinganda ulaming sulfid, xlorid, kiirbonat, sulfat tuzlarining suvda erish-erimasligi asos qilib nlinyan. Natijada metali kationlari 5 ta analitik guruhlarga bo‘- 1 !пцап.
Ionli reaksiyalar Analitik reaksiyalar, asosan, kislota, asos va tuz eritmalarining o'rtasida boradi. Bu eritmalar elektrolitlar deyiladi. Eritmalarda elektrolitik dissotsiatsiya tufayli ionlar mavjud bo‘ladi. H N 0 3 о H + + NO3 -, NaOH<->Na+ + O H , K.SO, <-> 2K+ + S 042". Shu sababli analitik reaksiyalar ionlar ishtirokida amalga oshadi. Masalan, HC1, NaCl, KC1, CaCl2, NH4 C1 eritmalariga AgN03 kumush nitrat ta’sir ettirsak, oq rangli AgCl cho‘kmaga tushadi: HC1 + AgN03 = -lAgCl + HNO3 , oq rangli NH4C1 + AgN03 = I AgCl + NH4N 0 3, CaCl2 + 2AgN03 = i2AgCl + C a(N 03 ) 2 va hokazo. Uchala reaksiyalar haqiqatan ham xlorid ionining eritmada mavjud ekanligini ko‘rsatadi. Ularni yagona qisqa ionli tenglama bilan ifodalash mumkin: Ag+ + СГ iAgCl. Ionlar faqat tarkibi bilan emas, masalan, СГ, CIO, , C104 balki zaryadi bilan ham farq qilishi mumkin. Masalan, Hg+ va Hg2+ ionlari bir elementning ikki xil ionlari bo‘lib, ikki xil sifat reaksiyaga ega. Masalan, ularning tuzlari eritmasiga KI eritmasini ta’sir ettirsak, har xil moddalar hosil bo‘ladi: H gN 03 + KI = 4HgI + K N 0 3 yashil rangli Hg+ + 2Г = iH gl HgCl2 + 2KI = iH gI 2 + 2KC1 qizil rangli Hg2+ + 21- - iH gI 2 Demak, eritma holatida bo‘lgan moddalami tahlil etishda, eritmada mavjud kationlar va anionlar aniqlanadi, olingan ma’lumotlar asosida eritmada saqlanuvchi modda to‘g‘risida yakuniy xulosa chiqariladi.

Xulosa.
Yuqorida ko'rib o'tganlarimizni umumlashtirib shuni aytamizki, biz organizmimizda kechadigan har qanday jarayonlar yoki ulardagi moddalar almashinuvi jarayonlari va shunga o’xshash barcha hodisalar suvli eritmada ketadi.
Bu jarayonlarning organizmimizda qanday bosqichda ketishini bilishimiz va albatta, bu jarayonlarni to’liq tushunishimiz zarurdir. Organizmimizda tuzlar miqdori yuqori foizlarni tashkil etadi. Misol uchun bu tuzlarga misol keltiradigan bo’lsak, kalsiy karbonat- suyak tarkibiga kirib, suyakning mustahkam va qattiqligini ta’minlaydi. Kalsiy fosfat – bu tuz ham suyak tarkibiga kirib, u ham mustahkamligini ta’minlaydi. Natriy xlorid – bu organizm uchun 0,9% li eritmasi fiziologik eritma hisoblanadi. Hujayra ichida va tashqarisida natriy va kaliy ionlari mavjud bo’lib, ular hujayra ichiga tashqarisiga ionlar almashinuvida muhim rol o’ynaydi. Bulardan tashqari, mis, nikel, temir, kobalt, zux, oltin, marganes va boshqa elementlarning qator tuzlari organizmda o’ta muhim vazifalarni bajaradi.
Demak biz tuzlarning gidroliz jarayonlarini mukammal o’rganishimiz zarurdir.Zero, gidroliz jarayoni muhim jarayon sifatida organizmning harakatlanishi, ishlashi, hayotiy faoliyatning barcha jarayonlarini boshqaradi, nazorat qiladi.Biz esa organizmimizdagi bu jarayonni bilmasak, uni bosqichlarini mukammal o’rganmasak b’lmaydi, albatta!
Kurs ishini o’rganishim mobaynida ko’pgina adabiyotlar shuningdek, internet ma’lumotlaridan samarali tarzda foydalandim. Kelajakdagi ilmiy faoliyatimda ushbu bilimlardan amaliyotda keng foydalanaman.