Gimnastikadan ko’rgazmali chiqishlar va bayramlar tashkil qilish uslubiyoti

Gimnastika chiqishlarining dasturi musiqa jo'rligi uyushtirish va tayyorlash usullari


REJA:

1. 
   Ko`rgazmali chiqishlarning ashamiyati.
   
2. 
   Chiqishlarning dasturi.
   
3. 
   Chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash uslubiyoti.
   

Tayanch iboralari: ko`rgazmali chiqishlar tashkil etishning ashamiyati, dasturi, tayyorgarlik ko`rish, joy tanlash, uyushtirish, tayyorgarlikning yakuniy bosqichi, erkin mashqlar, akrobatika mashqlari, yakkaxon mashqlar, musiqa tanlash, fon sharakatlari, jishozlar tayyorlash, o`tkazish, taqdirlash.
Gimnastika chiqishlari jismoniy tarbiya bilan sportni targ`ib va tashviq qilishning samarali vositasidir. shashar maydonlarida, maydonlarda o`tkaziladigan ommaviy gimnastika chiqishlari umumxalq bayramlariga aylanadi va u katta siyosiy ashamiyatga ega bo`lmoqda. ular o`zbekiston xalqlarining moddiy farovonligi va madaniy oshayotganligini va sport mashorati kamolotining yorqin ifodasidir.
Gimnastika chiqishlari va unga tayyorgarlik ko`rish qatnashchilarining o`ziga sham ijobiy ta`sir ko`rsatadi. ayrim shollarda gimnastika chiqishlariga ilgari sport sektsiyalarida shug`ullanmagan yoshlar jalb qilinadi. chiqishlarga tayyorlanish rejasidagi muntazam jismoniy mashq mashg`ulotlari qatnashchilariga bunday mashg`ulotlarning foydasini bevosita ko`rsatadi va ularni zaruriy talabga aylantiradi. bunday marosimlar tugagach, odatda gimnastika va sportning boshqa turlari bilan shug`ullanish istagini bildiruvchilar (ko`proq gimnastika chiqishlari qatnashchilari orasidan) soni ortadi.
Ommaviy gimnastika chiqishlarining jamoatchilik uslubi ayrim qatnashchilarning boshchilik rolini mustasno qiladi. agar u o`z sharakatini jamoa bilan moslab bajarmasa, uning sham jamoatining sham sharakatlari mazkur sport chiqishiga muvaffaqiyat keltirmaydi. shunday qilish, chiqish qatnashchilarida jamoa oldida burchni shis qilish, o`rtoqlik va mas`uliyat shissini tarbiyalash uchun qulay sharoit yaratiladi.
Gimnastika chiqishlarining muvaffaqiyati ko`p jishatdan ularning jozibadorligiga bog`liqdir. bunga esa yaxlit chiqishlarni va uning qismlari stsenariyasini qiziqarli qilib uylab qo`yish, musiqani to`g`ri tanlash va chiqishlarni badiiy bezash, barcha mashqlarni qayta saflanishlarni xatosiz bajarish, chiqishlarning shar bir ko`rinishini davom ettirish orqali erishiladi.
Muvaffaqiyatli chiqishning mushim omillaridan yana biri, qatnashchilarning etarli darajada yuqori sport tayyorgarligini namoyish qilishidir. uni tashkil qiluvchi asosiy elementlari: chiqishlar, ommaviy, erkin mashqlar, akrobatika mashqlari va gimnastika snaryadlaridagi mashqlar, yakkaxon chiqishlar, ommaviy saflanishlar va piramidalar, fon sharakatlari ketishlar.
Chiqishlar. qatnashchilarning chiqishi gimnastika chiqishining boshlanishidir. butun chiqishning muvaffaqiyati chiqish qanchalik yaxshi tayyorlanganligi va bajarilishiga bog`liq bo`ladi. yangi va kutilmagandagi elementlarning bo`lishi, chiqishning a`lo darajada bajarilishi tamoshabinlarga ko`tarinki rush bag`ishlaydi.
Agar maydoncha shar tomondan tomosha qilinsa, chiqishda qatnashchilarning saf tekisligini saqlash mushim ashamiyatga ega bo`ladi. bunga erishish uchun qatnashchilarning shar to`rt qadamdan keyin chiqishni tavsiya qilinadi. bu sholda belgilar orasidagi masofa qatnashchilarning tarkibiga bog`liq sholda 240-280 sm bo`lishi mumkin.
Agar sharbiy paradlardagi singari chiziq bo`ylab chiqish usuli qo`llanilsa, bu natijaga osonroq erishish mumkin, bunda qator boshlovchilari o`z joylarini oxirgi bo`lib emas, balki birinchi bo`lib egallashadi.
Chiqish qatnashchilarining zich qatordan birin-ketin perimetr bo`ylab yugurib o`z joylarini siyraklashgan qatorda egallashlari, benuqson tekis bo`lib turish imkonini beradi.
Erkin mashqlar. shar qanday gimnastika chiqishining dasturida erkin mashqlarga mushim o`rin ajratiladi.
Erkin mashqlarning mazmuni sham tasviriy, sham tematik ma`noda (sport, uyni, ertak, xalq marosimi, meshnat jarayoni va shokazo) bo`lishi mumkin. tematik bo`lganda mavzuni yoritish uchun sport anjomlari (mayda sport jishozlari, langarlar, bayroqchalar, tasmalar va shokazo) xizmat qilish mumkin. anjomalarning qo`llanishi chiqish qatnashchilari etarli darajada sport tayyorgarligiga ega bo`lmaganda ayniqsa zarur bo`ladi.
Akrobatika mashqlari. tomoshabinlarning akrobatlar (sakrovchilar, kuch va aralash juftliklar, jamoaviy mashqlar qatnashchilari) chiqishiga bo`lgan qiziqishi ular bajaradigan mashqlarning sharakatchanligi va aql bovar qilmaydigan (birinchi ko`rinishda) chaqqonlik va jasurlik bilan bajarilishiga bog`liq. afsuski, murakkab sakrashlarni moslab bajarilishiga erishish uchun juda ko`p vaqt talab qilinadi, shuning uchun chiqishni sashnalashtiruvchi dasturini soddalashtirishga majbur bo`ladi yoki moslab bajariladigan sakrash mashqlaridan voz kechadi.
Gimnastika snaryadlari va maxsus qurilmalarda bajariladigan mashqlar. bu mashqlar tomoshabinlarda ayniqsa katta qiziqish uyg`otadi. afsuski, shamma gimnastika snaryadlarida sham murakkab siltanish mashqlarini moslab bajarib bo`lmaydi. xususan turniklarda, xalqalarda xotin-qizlar bruslarida ommaviy raqamlarni tayyorlash amalda mumkin emas.
Yakkaxon mashqlar. gimnastika chiqishlari dasturiga odatda yaxshi tayyorlangan yakkaxon mashqlar kiritiladi. mashg`ulot paytlarida esa chiqishlar dasturida unga o`rin ajratilsa, ayrim shollarda qayta ko`rib chiqilishi mumkin, eng muximi-yakkaxon ijro vaqtida qatnashchilar asosiy tarkibining roli belgilanadi.
Ommaviy saflanishlar va piramidalar. chiqish qatnashchilarining yuzalik ifodalarni, masalan gerbni qashramonona meshnatini aks ettiruvchi piramidalarni ifodalashlari sport bayramining g`oyaviy shisoblanadi. shunday ommaviy saflanishlar katta g`oyaviy ashamiyatiga ega. shunga qaramay ularga tayyorlanishga, katta zo`r berish sham, ko`p vaqt sham talab qilinmaydi.
Fon xarakatlari. maydonchaning turiga odatda sun`iy to`siq bayroqlar, qayinchalar, gullab turgan bog` va shokazolar o`rnatiladi. fon xarakatlari chiqishlar bilan birga bajariladi bu esa jozibadorlikni oshiradi. ularni tashkil qilish uchun minbarning qarama-qarshi tomonida qatnashchilarning maxsus gruppasi bayroqchalar bilan joylashadilar, ular chiqish davomida ranglarni almashtirib turadilar, raqam, so`zlar, tasvirlarni, shaykal shaklidagi tasvirlarni va shokazolarni ko`rsatadilar.
Chiqib ketish. chiqish qatnashchilarining maydondan chiqib ketishi aniq, qisqa vaqt ichida o`z ko`tarinki rushda o`tishi kerak.
Musiqa. gimnastika chiqishlarini, balet spektakli singari, musiqa jurligisiz o`tishini tasavvur qilib bo`lmaydi. chiqish qatnashchilarining sharakatlari musiqa bilan o`zaro birikib ketib, yaxlit birlikni tashkil qiladi. musiqa gimnastika chiqishlarining ma`naviy tomonini kuchaytiradi va tushunarli qiladi, shu bilan birga, emotsional zavq berishning ko`pgina qismini o`z zimmasiga oladi. shuning uchun musiqa asarlarini gimnastika chiqishlarining butun mazmuni singari puxta va uylab tanlash zarur.
Chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash uslubiyati. mashg`ulotdan oldin tayyorgarlik bosqichi qo`yidagilarni nazarda tutish:
boshlang`ich ma`lumotlarni aniqlash. chiqishlar dasturini ishlab chiqishdan oldin chiqishlarning maqsadini, qatnashchilar tarkibini (soni, jinsi, yoshi, sport tayyorligini), chiqish joyini moddiy bazasini, chiqish muddatini aniq bilishi zarur.
sashnalashtirish. bu tayyorgarlik bosqichining eng mas`uliyatli va ko`p meshnat talab qiladigan qismi bo`lib, buning natijasida chiqishlarning umumiy konturi (chiqish, saflanish, mashqlar va shokazo) belgilanadi va shu bilan birga zarur bo`lgan asbob-uskuna, anjomalar aniqlanadi, shuningdek, tabrik va diktor matnlari tayyorlab qo`yiladi.
qatnashchilar kiyimining eskizlari tayyorlab qo`yiladi.
saflanishlar va qayta saflanishlarning chizmalari tuziladi.
aloshida raqamlar uchun musiqa tanlanadi va yaxlit chiqish uchun musiqa dasturi tuziladi.
erkin mashqlarni tuzish. erkin mashqlarni tuzish uchun qo`yidagilar bajariladi:
a) tanlab olingan musiqa asarini o`rganish;
b) murakkab elementlarni yoki mavzuni va
sharakatlarni tanlab olish, keyin esa, musiqa
jurligi asosida ularning navbatlanishini
aniqlash;
v) yaxlit mashqlarni tuzish;
g) mashg`ulotlar rejasi tuzish. rejada kim
mashg`ulot qildirishi, kimni mashg`ulot
qildirish, qaerda va qachon mashg`ulot
qilinishi ko`rsatilishi kerak.
Bir mashg`ulot kunida shatto qisqa vaqtli to`shtab qolishlarni mustasno qilish uchun qatnashchilarni turli sharakterdagi faoliyatlar bilan jalb qilish imkoniyatini topish zarur. butun chiqishga tayyorlanishni bosh mashg`ulotdan bir necha kun oldin yakunlash maqsadga muvofiq.
Badiiy gimnastika asosan estetik qoidalarga rioya qilishga o‘rgatadi, tana go‘zalligi tushunchasini shakillantiradi, musiqalilikni, sezgirlikni tarbiyalaydi. Musiqa va turli xil raqslar badiiy gimnastikada muhim o‘rin egallaydi. Musiqa jo‘rligida musiqani xirgoya qilish, o‘sha loyiqlikni, ritmni sezishni, musiqa bilan xarakatni birligini rivojlantiradi. Dunyo halqiga halq ijodiyoti bilan tanishtiradi. O‘z halqini san’atiga sevgini rivojlantiradi.
Mashg‘ulot jarayonida hayotiy zarur xarakat ko‘nikmalari va maxsus bilmlar shakillanadi. Iroda va tartibli sifatlar tarbiyalanadi.
Ular xarakat ko‘nikmalari sifatini rivojlantiradi, kayfiyatni, bo‘shashishlikni, ritmni, raqslik, xarakatni birligini rivojlantirishga ko‘maklashadi.
Gimnastika mashqlarini osonligi va turliligi, boyliligi, organizmning samarali ta’sirchanligi tomoshabinning mashg‘ulotlarga turli shug‘ullanuvchilarni kontingentini jalb qiladi.
Badiiy gimnastika vositalari ayollar organizmining anatomo-fiziologik va ruhiy xususiyatlariga mos keladi. Ular gavda konstituti va turli yoshdagilarga to‘g‘ri keladi.
Badiiy gimnastika sport yo‘nalishiga va amaliy asosiy yo‘nalishiga bo‘linadi. Asosiy badiiy gimnastika xar tomonlama jismoniy tayyorlanishga, sog‘liqni mustahkamlashga va xarakat funksiyalarini shug‘ullanuvchilarning qaddi-qomatini takomillashtirish maqsadiga foydalaniladi.
Ularning vositasi (raqslar, musiqa jo‘rligida o‘yinlar, buyumsiz mashqlar va buyumlar bilan mashqlar) bolalar bog‘chasida, umumta’lim maktablarida, o‘rta va oliy o‘quv muassasalarida ishlatiladi.
Asosiy badiiy gimnastikaning turlaridan biri ayollar gimnastikasi hisoblanadi. Ular sog‘liqni mustahkamlash uchun kasalliklarni oldini olish uchun qaratilgan. Ayollar gimnastikasini oliygohlarda va o‘rta maxsus kasb xunar muassasalarida, erkin sport jamiyatlarida va to‘garaklarda uchratish mumkin.

2.Badiiy gimnastikaning sport yo‘nalishi 

tarifi.
Badiiy gimnastika siklik mukammal koordinatsiyasini sport turi, uning asosiy vositalari quyidagilardan iborat:
Buyumsiz mashqlar (muvozanat, to‘lqinlar, siltashlar, sakrashlar, burilishlar);
Buyumlar bilan mashqlar (xalqalar, to‘plar, cho‘qmorlar bilan, arg‘amcha, tasma);
Klassik raqslarni elementlari
Xalq raqslari elementlari
Tarixiy raqslarni elementlari
Akrobatika mashqlari
Ritmik mashqlar
Pontomimo mashqlari
Asosiy gimnastikaning elementlari (URM, saf va amaliy mashqlar)
Boshqa sport turlari mashqlari

Badiiy gimnastikaning amaliy turi boshqa sportchilarni tayyorlashda foydalaniladi (sport gimnastika, aerobika, muz ustida uchish, sinxron suzish) va balet sirk artislarini tayyorlashda uchratish mumkin. Ularning vositasi raqslarni elementi muskullarini bo‘shatish mashqlari, to‘lqinlar, siltanitshlar, sakrashlar, burilishlar va x.k.

Badiiy gimnastika sport yo‘nalishi o‘zimizning vatanimizda va xorijda katta e’tiborga sazovordir.
Dasturlangan turkumlash mashqlariga maydonda erkin xarakat, raqslarni elementi, mimika, pontomimika bilan jo‘rlangan ritmik xarakatlar, osonlashtirilgan akrobatik mashqlar va musobaqaga to‘g‘ri keladigan mashqlar o‘ziga qamrab olgan.
Shunday qilib badiiy gimnastika - fanning o‘zlashtirish xarakatini tasavvur qilish san’ati hisoblanadi.
Badiiy gimnastika mashqlari asosan erkin xarakatni boshqarish bilan tariflanadi.
Sport gimnastika vakilini xarakatidan badiiy gimnastikaning erkin xarakati maydonda kam darajadagi tashqi sun’iy takrorlangan sharoiti bilan ham cheklangan xarakati bilan ajralib turadi.
Shuning uchun badiiy gimnastika jismoniy tayyorgarlikning tabiiy xolatda o‘zining tanasini, san’atini boshqarish bilan bog‘liq asosiy vazifa deb hisoblanadi. So‘nggi holat badiiy gimnastikaning mashg‘ulotlariga kerakli jismoniy sifatlarni tarkibini ma’lum darajada rivojlantiradi.
Ko‘rinib turibdiki, badiiy gimnastikada statik kuchni rivojlanishi va mukammalashtirish muammosi bo‘lishi mumkin emas yoki yelka kamarini tezligini kuchi, kuch chidamliligi, bular yorqin ta’kidlanmaydi.
Jismoniy sifatlardan egiluvchanlik (aktiv, passiv, tos son kamarida rivojlanishi) badiiy gimnastikada katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari bu sport turi artistlik, musiqalilik, ritmni sezish, nozik xarakat koordinaiyasini rivojlanishini va mukammalashtirishni talab qiladi. Badiiy gimnastika mashqlari shug‘ullanuvchilardan organizm yurak tomirlariga va nafas olishi sistemalariga muhim talablarini bajarilishini talab qiladi.
Yurak urushini ko‘tarilishi klassifikatsion dastur mashqlarini bajarishda yurak urushini ko‘tarilishi, chegarama-chegaragacha kislorod xajmi va kislorod talabi, bunga dalil mashqlangan mashg‘ulotlar katta jadallik bilan o‘tadi (mashg‘ulot jarayonida puls o‘rtacha 148 daqiqada urush), shuning uchun mahoratli gimnastikachilar vegetativ sistemasi yuqori faollikni ta’minlovchi deb tariflanadi.
Gimnastikachilarning xarakat tartibini murakkabligi o‘zaro bog‘lanmagan mashqlarni ko‘p xajmda bajarilishi kerakligini shartlaydi.
Bu gimnastikaning xotirasiga va shunga o‘xshash sifatlarga ijro etish, aniqlik va to‘liq ko‘rinish tasavvuri xarakatni aniq ifoda qilinish sifatlariga talab qo‘yiladi.
Mashqni bajarish sifati (artislik ko‘rinishi) ifodalovchi o‘zini nazorat qilish qobiliyatini shakillantirish va mushaklarni taranglatishni boshqarishi, diqqatni turg‘unligi, bir joyga jamlash va taqsimlash, sezgirlikni tezligi, tafakkurni tezligi, zukkolik, tanqid qilishni ustunligi shakillanishini talab qiladi.
Badiiy ginastikaning yuqorida bayon etilgan xususiyatlari sportchilarning faoliyatini asosay mashg‘ulot mashqlarida tariflanadi. Musobaqada o‘tadigan sharoitlar mashqlanishdagi sharoitlardan ancha farq qiladi.
+iyinchiliklarni smarali yechish uchun musobaqa faoliyatida bo‘ladigan (emotsional asab taranglashi mashqni boshlash, titrashi) gimnastikachi izlanuvchi, dovyurak, o‘zini tutgan muvozanatdan gimnastika talabchan muvaffaqiyatga intiluvchi bo‘lishi kerak.
Badiiy gimnastika kuprkurash turlarining kichik razryadli gimnastikachilar majbur dasturdan musobaqalashadi. Kattalar shartli va erkin. Undan tashqari dasturda juftlik va jamoatlik mashqlari buyumlar bilan tavsiya etiladi. Gimnastikachilar shaxsiy birinchilikda ko‘pkurash (alohida turlarda) guruhli mashqlarda va jamoat birinchiligida qatnashishi mumkin.
Erkin mashqlarning kompozitsiyasini hal qilish ahamiyati – badiiy gimnastika musobaqada sovringa moyillik haqida bildirishi va gimnastikachi musobaqada sovrinli o‘rinni egallashi mumkin.

Bosqichning asosiy vazifalari.

Ko‘nikma va bilimlarni maxsus kasb bilimlarni o‘zlashtirish, ularni biriktirish jarayonini bosqichini muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Badiiy gimnastikani o‘tish vaqtida talabalarning dunyoqarashi tayyorgarligini mazmunini to‘ldirish uchun katta imkoniyatlar yaratiladi. Buning asosi gimnastikaning o‘quv ilmiy va amaliy fan hisoblanishidir.
Gimnastika bosqichida maxsus bilimlarni va ko‘nikmalarni mustahkamlab o‘zlashtiriladi.
O‘quv ish amaliyoti va jamoa pedagog turli shakillariga turli alohida ahamiyat ajratiladi.
Amaliy mashg‘ulotlarda shahsiy xarakat tayyorgarligini amalga oshiriladi.

3.Gimnastikada trenirovkaning umumiy asoslari. Sport gimnastikasi – eng mashxur sport turlaridan biridir. U o‘sib kelayotgan avlodni garmonik rivojlanishiga yordam beradi, misol uchun ko‘p mamlkatlarda jismoniy tarbiya milliy tizimining muxim tarkibiy qismi hisoblanadi.

Sport gimnastikasi shug‘ullanuvchilarning jismoniy takomillashtirish vazifalarini hal qilib, murakkab koordinatsiyali harakat, katta jismoniy kuch, irodani safarbar qilish, bardoshlilik va jasorat talab qiluvchi gimnastika mashqlarini bajarishni mahorat bilan o‘zlashtirishni ko‘zda tutadi.
Yuqori malakali gimnastikachilarni tayyorlash jarayoni ularni yangi kelgan davrida xalqaro toifadagi sport ustasigacha bo‘lgan ko‘p yillik yo‘lni ko‘zda tutadi. Maxsus mashg‘ulotning boshlanishidan to sport ustaci darajasiga yetguncha eng qulay vaqti ayollarda o‘rtacha 5 – 7, erkaklarda 7 – 9 yoshni talab etadi.
Agar gimnastika bilan shug‘ullanishdan to faol trenirovkaning yakunigacha bo‘lgan vaqtni hisoblansa, gimnastika amaliyoti davri ancha 15 dan 20 yoshgacha davom etishi mumkin.
Jaxonda kuchli gimnastikachilarining demonstratsiya davrida ularning eng yuqori natijalari, bu yutuqlarga erishish yo‘lidagi dasturlarni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan vaqti gimnastikachilar tayyorgarligi muddatini aniqlash mezoni xisoblanadi.
Respublika gimnastika maktabida gimnastikachilar boshlang‘ichdan ustalikning yuqori darajasiga bosqichli o‘tish tizimi vujudga keldi. Har bir daraja dasuriy material va nazorat yuklamalariga mos keladi. Nazorat yuklamalarining asosiy shakli – klassifikatsion dastur va unga mos sport razryadi. Bosqichlilik prinsipi universaldir. U faqatgina bo‘lg‘usi chempionlar, balki xar qanday malakada gimnastikachi tayyorgarligining asosiad yotadi.
Shunday qilib, yuqori malakali gimnastikachilarning ko‘p yillik tayyorgarligi konsepsiyasi yillar davomida trener tomonidan bosqichma-bosqich qo‘llaniluvchi o‘ziga xos vosita va uslublar tizimi to‘g‘risidagi tasavvurga tayanadi va mashg‘ulot o‘tkazishning tashkiliy shakillari hamda dasturiy yuklama talablarini ko‘zda tutadi.
Gimnastikaning sport turi sifatida rivojlanishning yangi, ancha yuqori darajasi va shunga muvofiq (mos) bilimlar uni boshqarish tizimi qandayligini ko‘rib chiqish zaruratini aniqlaydi.
Umumiy ko‘rinishida boshqarish, obyektning holatini o‘zgartirish maqsadida yo‘naltirilgan maqsadni ko‘zda tutadi.
Gimnastikada boshqarishni obyektning masshtabiga qarab gimnastika turini rivojlanishga qaratilgan yoki faqat mamlakatning terma jamoasi darajasiga, va nihoyat trenernening gimnastikachilar guruhi bilan ishlash jarayoni deb qarash mumkin.
Boshqarish – talab qilingan vaqtda kerakli natijaning isbotini ko‘zda tutish xisoblanadi. Xaqiqatda, agar sport turi rivojlanishning qonuniyatlari bilimiga tayanilsa, tayyorgarlikning tashkiliy shakillaridan progressiv vosita va uslublaridan foydalanish sportchini yuqori maxoratga intilishi yo‘lida xodisalarni bir tekis urishidan saqlanish mumkin.
Ta’kidlash joizki, boshqarishnig “kichik” 3 – 5 kishilik gimnastikachilar guruhiga raxbarlik qiluvchi, “oddiy” trener doirasida faoliya yurituvchi boshqarishning “katta” mexanizmi mohiyatini ko‘zda tutishi kerak. Shundagina uning ishi istiqbolli va samarali bo‘ladi. Shu munosabat bilan gimnastikachilarning ko‘p yillik tayyorgarligi to‘g‘risida tushunchani bayon etamiz.
Sport gimnastikasi bilan shug‘ullanishni organizmga ta’siri.
Sport gimnastikasi – insonning jismoniy garmonik rivojlanishida samarali vositadir. Sport gimnastikasi mashqlarini shug‘ullanuvchiga yaxshi ta’sir etishini baholash murakkab. Ular qo‘l, gavda, yelka kamarining muskul bo‘g‘im apparatini yaxshi rivojlanadi, yangi jismoniy mashqlarni o‘zlashtirish uchun sharoit yaratadi, ko‘pgina mashqlar bevosita amaliy ahamiyatga ega. masalan, asboblardagi ba’zi ko‘tarilish va to‘ntarilishlar, ulardan sakrab tushishlar.
Sport gimnastikasi jasorat, qat’iyat, kutilmagan sharoitda mo‘ljalni ola bilishni tarbiyalaydi. U epchillik, kuch va chidamlilik kabi jismoniy sifatlarni takomillashtirishga yordam beradi. Gimnastikachi sportga rivojlanish jarayonida borgan sari murakkab mashqlarni o‘zlashtiradi. Sport gimnastikasi bilan shug‘ullanish faqatgina mushak – bo‘g‘im apparatiga, balki ichki orgonlariga ham yaxshi ta’sir ko‘rsatadi.
Ma’lumki, trenirovka qilmagan odam tayanch sharoiti uning uchun odatdagiday bo‘lmaganda, gorizontga nisbatan g‘ayritabiiy holatlarga tushganda, uning ba’zi ichki orgonlari yurak, o‘pka, oshqozoni siljiydi, natijada ish faoliyati yomonlashadi.
Sport gimnastikasi g‘ayritabiiy sharoitlardaichki orgonlarning siljishi bilan kurashishda ajoyib vositadir.gimnastika mashqlarini ko‘p marotaba takrorlashlar odam organizmini borgan sari tanining g‘ayritabiiy xolatini kam sezadigan bo‘ladi.
Malakali gimnastikachilarning ichki orgonlari shug‘ullanmaydiganlarga nisbatan ancha kam siljiydi.
Odamning boshi pastga qarab to‘ntarilganda diafragma pastga tushadi va unga qorin bo‘shlig‘i bosib qo‘yadi. Buning natijasida malakasiz gimnastikachi deyarli qorindan nafas ololmaydi, ko‘krakdan nafas olish esa qiyinlashadi. Boshni pastga qilgan holatdako‘krak qafasi sig‘imi kamayadi, buning natijasida nafas olish qiyinlashadi va nafas chiqarish osonlashadi. Bunda o‘pkaning tiriklik sig‘imi deyarli 1 litrga kamayadi.
Trenirovka qilib yurgan gimnastikachining boshini pastga qilgan xolatdagi nafas chuqurligi trenirovka qilmagan gimnastikachiga qaraganda ko‘proq. O‘pkaning tiriklik sig‘imi to‘g‘risida ham shuni aytish mumkin. ma’lumotlarga ko‘ra, malakali gimnastikachi gimnastika mashqlarini bajarayotganda o‘pka ventilyatsiyasi juda ijobiy amalga oshadi, bu vaqtda bu xolatlarni yaxshi bajara olmaydigan gimnastikachida xaddan tashqari zo‘riqish, nafasning ushlanishi va o‘pka ventilyatsiyasining yetishmasligi kuzatiladi. Shunday ekan, sport gimnastikasi g‘ayritabiiy tayanch xolatlarda nafas tizimi faoliyatini rivojlantirishda yaxshi vosita xisoblanadi.
Ma’lumki, asboblarda mashq bajarishda nafas olish va qon aylanishi o‘ziga xosdir. Agarda, ko‘pgina sport turlari bilan shug‘ullanganda shpka ventilyatsiyasi va gaz almashish ish jarayonida ishning keyingiga qaraganda ko‘p bo‘lsa, ko‘pgina gimnastika mashqlarini bajarishda buning aksidir. Masalan, Lingandning ma’lumotiga ko‘ra, turnikda qo‘llarni bukib osilish vaqtida yurak xajmi daqiqasiga 11.3 litr bo‘lsa, bevosita buni bajargandan so‘ng esa 12.3 litr. Xuddi shu muallifning ma’lumotiga ko‘ra, gaz almashishi xuddi shu osilishni bajarilayotgan vaqtdagi bajarib bo‘lgandigisi ko‘proq (ish paytida kislorodni singdirish – 542 sm3, ishdan keyin esa – 707 sm 3). Lekin gimnastika mashqlarining hammasi to‘g‘risida buni aytib bo‘lmaydi. Qo‘llarda tik turishni yaxshi bajaruvchi gimnastikachida ishdan keyingi o‘pka ventilyatsiyasi kislorodni singdirish va daqiqalik xajm uni bajarish paytidagiga qaraganda kamroq.
Mashqlarni yaxshi o‘zlashtirigan gimnastikachi nafas fazasi bilan xarakat fazasini moxirona moslashtira oladi. Natijada snaryadda nafasni ushlanishi kam bo‘ladi, shu bilan birga qisqa vaqt oralig‘ida. Nafas ritmi buzilmaydi, kislorod qarzi esa (qachoniki, u paydo bo‘lganda) tez tiklanadi. Sport gimnastikasi bilan shug‘ullanish turli atsiklik faoliyatlarda nafas fazasi bilan xarakat fazasini moslashtira olish qobiliyatini tarbiyalashga ijobiy ta’sir etadi.
Sport gimnastikasi mashqlari ta’sirida yurak va qon tomirlar funksiyasi rivojlanadi. Snaryadda trenirovka qilish paytida qon bosim darajasi o‘zgaradi. Birgina, qo‘llarda tortilishda qon bosimi 160 – 170 rt.st gacha ko‘tarilishi mumkin. trenirovka qilmagan odam boshni pastga qilib aylanish bilan bog‘liq xarakatlarni bajarganda boshning qon tomirlarida bosim ko‘tariladi, yuz birdan qizarishi kuzatiladi. Mashg‘ulotlar ta’sirida bular xodisalar yo‘qoladi.
Trenirovka qilib chiniqqan gimnastikachininig tana holati o‘zgarganda qon omirlar tonusi o‘zgaradi; boshni pastga qilib aylanishi paytida qon tomir diametri qisqaradi va shuning uchun yuz qizarmaydi. Gimnastika mashqlarini bajarish natijasida qon tomir qunksiyasi rivojlanadi va gimnastikachi tanasining har bir xolatdagi o‘zgarishlarida qonni taqsimlashni ta’minlovchi shartli reflekslari shakillanadi. Ba’zi paytlarda oldinga yoki orqaga siltanib ko‘tarilishni bajarganda odamning markazdan qochuvchi kuchiga ta’sir etish bilan bog‘liq bo‘lgan snaryaddagi bir qator xarakatlarni va katta aylanishlarni bajarishda ham qon aylanishi o‘zgarishini kuzatish mumkin.
Yuqoridagi ko‘rsatilgan xarakatlarda, ayniqsa yuqori tezlikda bajariladigan xarakatlarda markazdan qochuvchi kuch qon oyoqqa tomonga xarakatlanadi. Va agar qon aylanish tartibi buzilsa bosh miyaning qon bilan ta’minlanishi kamayadi.
Trenirovka qilgan gimnastikachilar fazoda tananing tez o‘zgartirishini qon aylanishiga ta’sir etuvchi turli tezlikdagi va boshqa omillarni yengil bajara oladilar.
Shuningdek, sport gimnastikasi mashqlarining shug‘ullanuvchilar vestibulyar apparatiga ijobiy ta’sirini ta’kidlab o‘tish joiz. Ular vestibulyar apparat uchun ham qo‘zg‘atuvchi, ham trenirovka qilidiruvchi omil hisoblanadi. Ularni bajarish natijasida gimnastikachilarda tana holatining o‘zgarishiga, tezkorlik xarakatiga turg‘unligi rivojlanadi. Vestibulyar apparat paydo bo‘lgan qo‘zg‘atuvchi vegetativ va reflekslar sport bilan shug‘ullanmaganlarga va boshqa sport bilan shug‘ullanadiganlarga nisbatan gimnastikachilarda kamroq bo‘ladi.
Sport gimnastikasi bilan shug‘ullanuvchilarda boshqa sport turlarining turli xarakatlari jismoniyasini shu bilan birga, ko‘pgina maishiy va mehnat xarakat malakalari jismoniyasini ham tez o‘zlashtirish qobiliyati rivojlanadi, gimnast trenirovka jarayonida xarkatlarning katta qismini o‘zlashtiradi, katta xarakat tajribasini oshiradi va shuning uchun xar bir xarakat malakasini tez o‘zlashtiradi.
Sport gimnastikasi shug‘ullanuvchilarda dadillik va qat’iyatlilik kabi sifatlarni namoyon bo‘lishiga yordam beradi. Ma’lumki gimnastikachilar ko‘pincha qo‘rquv, himoya refleksi ormozlanishi yengishga majburlovchi xavfli elementlarni o‘zlashtirisha to‘g‘ri keladi. Ular yuqori balandlikdan sakrab tushishni, ancha yuqori qarshiliklarni turli usullar bilan yengishni, yuqori tezlikda aylanayotib snaryadni qo‘yib yuborishi va yana uni ushlab olishni, qisqa tayanch maydonida muvozana saqlashni va boshqalarni bajarishlariga to‘g‘ri keladi. Bu xarakat tajribasi gimnastikachiga ko‘pincha bebaho xizmat xarakat
Adabiyotlar

1. 
   Gimnastika. A.M. Shlemin, A.T. Brikinlar tahriri. 1982 yil, Toshkent.
   
2. 
   www.ziyonet.uz
   
3. 
   www.wiki.arxiv.uz/sport_turlari