Giyalari univ rsit ti urganch filiali

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 4
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
O’ZB KIST N R SPUBLIKASI A
T T
GIYALARI VA
MMUNIKATSIYALARINI RIV JLANTIRISH VAZIRLIGI
SHK NT A
T T
GIYALARI UNIV RSIT TI
URGANCH FILIALI
Him yaga ruxsat etildi
Telekommunikatsiya injiniringi kafedrasi
mudiri v.b.__________ Setmetov N.U.
2016 yil «__26__» ___05___________
Bekimetov Shoxrux Nurmatovich
Bitiruvchining F.I.O.
O’ralgan kodlar yordamida 802.11a protokolida
uzatilayotgan axborotlar ishonchliligini oshirish
algoritimni tadqiq qilish
“Telekommunikatsiya” ta’lim yo’nalishi bo’yicha
bakalavr akademik darajasini  lish uchun yozilgan
BITIRUV  MALAKAVIY  ISHI
Bitiruvchi
Bekmetov Sh.N.
(
imz
)
(F.I. .).)
Rahbar
Rahimov T.O.
(
imz
)
(F.I. .).)
Maslahatchi
Sattarov M.A.
(
imz
)
(F.I. .).)
Taqrizchi
Saitovv I.Sh.
(
imz
)
(F.I. .))
Urganch – 2016 y.

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 5
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
O’ZB KIST N R SPUBLIKASI A
T T
GIYALARI VA
MMUNIKATSIYALARINI RIV JLANTIRISH VAZIRLIGI
SHK NT A
T T
GIYALARI UNIV RSIT TI
URGANCH FILIALI
Kompyuter injiniringi fakult ti, Telekommunikatsiya injiniringi kaf drasi
Telekommunikatsiya yo’nalishi
TASDIQLAYMAN
Kaf dra mudiri
___________________
2016«_26_»___05____
Bitiruv malakaviy ishiga
T   P SH I R I Q
Bekimetov Shoxrux Nurmatovich
(familiyasi, ismi, tasining ismi)
1. Ish mavzusi
O’ralgan kodlar yordamida 802.11a protokolida uzatilayotgan
axborotlar ishonchliligini oshirish algoritimni tadqiq qilish
2. 2016 yil
11 yanvar
dagi
12-
s nli buyruq bilan tasdiqdangan
3. Ishni him yaga t pshirish muddati
28.05.2016
4. Ishga id dastlabki ma’lum tlar
Telekommunikatsiya tizimlarida
kodlar klassifikatsiyasi, Axborotlarni uzatish tizimining tuzilishi,
802.11 protokolida axborotlarni ishonchli uzatish va qabul qilish tamoyillari

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 6
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
5. His blash—tushuntirish yozuvlarining mazmuni (ishlab chiqiladigan masalalar
ro’y ati)
Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash, tadqiqotning maqsadi va
uni amalga oshirishda hal qilishi lozim bo’lgan masalalarni aniqlashtirish
6. Grafik mat riallar ro’y ati
IEEE 802.11a standartida qo’llaniladigan
modulyatsiya turlari, O’ralgan kodlar yordamida axborotlarni uzatish usullari,
Uzatilayotgan axborotlarni kodlash va dekodlashning samarali  algoritmlari
7. T pshiriq b rilgan sana
18.01.2016
Rahbar ___________________________
(imz )
pshiriq  ldim___________________
(imz )
8. Ishning ayrim bo’limlari bo’yicha maslahatchilar
Qism
Maslahatchi
o’qituvchining
F.I. .
Imz , sana
pshiriq
rildi
pshiriq
lindi
1. Tizimli tahlil va
masalaning qo’yilishi
T.O.Rahimov
18.02.16
18.02.16
2. As siy qism
T.O.Rahimov
7.03.16
7.03.16
3.M hnat muh fazasi
va t
nika  avfsizligi
Allaberganova D.Q.
5.03.16
5.03.16

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 7
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
9. Ishni bajarish grafigi
Ish qismlarining n mi
Bajarish
muddati
Rahbar
(maslahatc
hi)
lgisi
1
Bitiruv ishini  tasdiqlash
11.01.16
2
Mavzu bo’yicha adabiyotlarni yig’ish va o’rganish
1.02.16
3
Tizimli tahlil va masalaning qo’yilishi
7.03.16
4
As siy qism
4.04.16
5
Alg ritm va pr gramma ta’min ti
25.04.16
6
hnat muh fazasi va t
nika  avfsizligi
02.05.16
7
ul sa
16.05.16
8
Adabiyotlar ro’y ati
17.05.16
9
Chizma – grafik ishlar, pr
ntatsiya
20.05.16
10
Bitiruv ishini  rasmiylashtirish (p
pl tlash)
21.05.16
Bitiruvchi  __________                        2016 «_26_»___05_____
                                                         (imz )
   Rahbar_____________
2016 «_26__»__05_______
                                                        (imz )

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 8
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
MUNDARIJA
Kirish…………………………………………………………………...… 5
I.Bob. Tizimli tahlil va masalaning qo’yilishi………………………..
1.1. Telekommunikatsiya tizimlarida qo’llaniladigan kodlar
klassifikatsiyasi………………………………………………….….
6
1.2. Axborotlarni uzatish tizimining tuzilishi …………………………..
18
1.3. 802.11 protokolida axborotlarni ishonchli uzatish va qabul qilish
tamoyillari…………………………………………………………..
30
1.4. Masalaning qo’yilishi……………………………………………….
45
II. Bob. Asosiy qism……………………………………………….……..
2.1. IEEE 802.11a standartida qo’llaniladigan modulyatsiya turlari……
46
2.2. O’ralgan kodlar yordamida axborotlarni uzatish usullari…………..
58
2.3. Uzatilayotgan axborotlarni kodlash va dekodlashning samarali
algoritmlari………………………………………………..………...
68
III.Bob. Mehnat muhofazasi va texnika havsizligi………...…..………
3.1. Yong’inni nazorat qilish, o’chirish usullari va texnik vositalari……
69
3.2. Telekommunikatsiya bo’glamalarida yong’inga qarshi kurash
izmatini tashkil etish………………………………………………
79
3.3. Yong’in v qtid
ml rni ev ku siya qilish v qtini his bl sh…...
85
Xulosa…………………………………………………………………….. 86
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………...….
87

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 9
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
KIRISH
Axborotlarning muhim turlaridan biri iqtisodiy axborotlardir. Uning
farqli xususiyati - kishilar kollektivini, tashkilot va korxonalarni boshqarish
jarayonlari bilan bog’liqligidir. Iqtisodiy axborotlar moddiy manfaat va
xizmatlarni iste’mol qilish va almashish, taqsimlash jarayonlarini kuzatadi.
Uning anchagina qismi jamoat ishlab - chiqarishi bilan bog’langan va ishlab-
chiqarish axboroti deb ham atalishi mumkin.
Ixtiyoriy jarayonni to'liq o'rganishda, u to'g'risida to'plangan ma'lumotlar
hajmi, ma'lumotlarning o'zaro bog'liqligi darajasi shunchalik murakkab
bo'ladiki, ularni biror vosita yordamisiz to'liq qayta ishlash amalda mumkin
emas. Fan va texnikaning rivojlanishi axborotlarni to'plash, qayta ishlash va
uzatish kabi jarayonlarni samarali amalga oshirish mumkinligini ko'rsatdi.
Bunda asosiy o'rinni texnik vositalar - kompyuter va boshqa turdagi vositalar
egallaydi. Ular yordamida ishni tashkil etish orqali axborotlar almashinuvini
tezlatishdan tashqari kerakli axborotni izlash. Qayta ishlash va undan
foydalanishni osonlashtirish hamda axborotning avval ko'rsatib o'tilgan barcha
xususiyatlarini saqlashga erishiladi. Insoniyat tomonidan axborotlarni izlash,
to'plash saqlash, qayta ishlash, undan foydalanish usullari va vositalari axborot
texnologiyasi hamda axborotni qayta ishlash deb yuritiladi. Demak, axborot
sanoatda, savdo-sotiqda, boshqaruvda, bank, ta'lim va sog'liq sistemasida,
tibbiyot va fanda, transport va aloqada, qishloq xo'jaligi va ijtimoiy xizmat
tizimida, turmushda qo'llaniladi. Axborot inson hayotida modda, energiya kabi
muhim o'rin tutar ekan undan oqilona foydalanishni taqozo etadi. Kerakli
axborotsiz biror vazifani bajarish mushkul. Bundan tashqari zarur axborotga o'z
vaqtida ega bo'lish ham muhimdir.
Axborot bilan ishlaganda hamma vaqt uning manbai va is’temolchisi
bo’ladi. Axborotlar manbaidan uning is’temolchilariga etkazishni ta’minlash
jarayoni va yo’llari axborot komunikasiyasi deb ataladi. Axborot-iste’molchilari

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 10
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
- uchun - juda - muhim kriteriyalardan - biri - uning - jarayonni - aynan - mos
ravishda yoritishidir (adekvantnost). Bu real obe’kt, jarayon, hodisa xaqida
olingan axborot yordamida obe’kt yoki jarayonga nisbatan aniq darajadagi
moslikni yaratishdir. Haqiqiy hayotda hamma vaqt ham jarayonni aynan o’ziday
yorituvchi axborotlarga ega bo’lish juda qiyin masaladir. Hamma vaqt ham
ma’lum darajadagi noaniqliqlar mavjud bo’ladi. Axborotlarning aynan mosligi
uch shaklda bo’lishi mumkin: Sintaktik moslik, semantik (mazmunan) moslik va
pragmatik moslik. Sintaktik moslikda axborotni formal-sxematik tavsifnomasini
yoritib, ma’no va mazmuniga e’tibor berilmaydi. Semantik moslikda
axborotlarning ma’nosi va mazmuni hisobga olinadi. Pragmatik moslikda
axborot bilan uning iste’molchisi o’rtasidagi munosabat yoritaladi. Bunda
axborotning qimmatbaholigi, aniqligi va sifatliligi hisobga olinadi.
Ushbu bitiruv malakaviy ishida
Uzatilayotganvaqabulqiliniyotganaxborotnikodlashmetodlari,
Uzatilayotganaxborotlarnikodlashusullariyordamidakodlabuzatish,
axborotlarningishonchliliginioshirish,
raqamlialoqakanaliningumumiyharakteristikalariraqamlialoqakanalidahatoliklar
nibartarafetish,802.11
protokolidaaxborotlarniishonchliuzatishvaqabulqilishtamoyillari
vaIEEE
802.11astandartiningmohiyati, shubilanbirga
- informasiya, informasion jarayonlar, sistemalar, texnologiyalar,
informasiya o’lchovlari, entropiya, xabarlarning ortiqchaligi, informasiyani
uzatish tezligi va aloqa kanalining o’tkazish qobliyati;
- kodlash va dekodlash, kodlash nazariyasining asosiy tushunchalari,
halalsiz kanallar uchun Shennon teoremasi, samarali kodlarni qurish
algoritmlari;
- halalli kanallar uchun Shennon teoremasi, xalallarga bardosh kodlash,
berilgan tuzatish qobliyatli kodlarni qurish, chiziqli blok va uzluksiz kodlarni

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 11
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
qurish, ularni dekodlash hamda xatoliklarni tuzatish muammolari ko’rib
chiqilgan.
I-Bob. Tizimli tahlil va masalaning qo’yilishi
1.1. Telekommunikatsiya tizimlarida qo’llaniladigan kodlar
klassifikatsiyasi
Informasiyalarni kodlash masalasiga raqamli ma'lumotlarni berilgan
sistemasida qandaydir o'zgartirish sifatida qarash mumkin. Xususiy holda ushbu
amal simvollarni guruxlash (tiriadalar yoki tetradalar ko'rinishida ifodalash) yoki
pozision sanoq sistemasidagi simvollar (raqamlar) ko'rinishida ifodalashga
keltirilishi mumkin. Har qanday pozision sistemada ortiqcha informasiya
bo'lmaganligi va barcha kod kombinasiyalari ruxsat etilganligi sababli, bunday
sistemalardan nazoratlashda foydalanish mumkin emas.
Sistematik kod - informasion xonalaridan –tashqari nazorat xonalariga ega
bo'lgan kod.
Nazorat xonalariga dastlabki son xususida qandaydir informasiya yoziladi.
Shu sababli sistematik kod ortiqchalikka ega. Bunda absolyut ortiqchalik nazorat
xonalari soni k orqali, nisbiy ortiqchalik esa k/n nisbat orqali ifodalanadi. Bu
erda n=m+k –kod so'zidagi xonalarning umumiy soni, m – informasion xonalar
soni.
Kodning tuzatish (korrektlash) qobiliyati tushunchasini odatda xatolarni
aniqlash va tuzatish imkoniyati bilan bog'lashadi. Miqdoran kodning tuzatish
qobiliyati xatolikni aniqlash va tuzatish extimolligi orqali aniqlanadi.
Axborot nazariyasi nuqtai nazaridan axborotni kodlash – bu axborot
manbaidagi alfavitni ma'lum bir tartibda shartli simvollar bilan almashtirib
chiqish tushuniladi.
Kod (kod alfaviti) – berilgan birlamchi ma'lumotni kodlashtirish
maqsadida ishlatiladigan shartli simvollarning to'liq to'plami hisoblanib, ma'lum
bir kodlash qoidasi negizida amalga oshiriladi.

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 12
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
Kod alfavitini tashkil etadigan har xil kod simvollari kod alfavitining
hajmi deyiladi.
Kod alfavitining hajmi kodlashtiriladigan birlamchi ma'lumot alfavitining
hajmidan kam bo'lishi mumkin emas.
Kodlashtirish – bu birlamchi ma'lumotni aloqa kanallari orqali uzatishga
mo'ljallangan kod simvollari alfaviti bilan ifodalashdir. Kodlash kod simvollari
qanday ko'rinishda berilganiga qarab, raqamli va raqamsiz bo'lishi mumkin:
ikkilik, sakkizlik, 16 talik sanoq tizimida yoki qandaydir belgi yoki ob'ektlar
ko'rinishida. Ko'p hollarda kod simvollari oddiy raqamlar ketma-ketligi yoki
raqamlar to'plami sifatida tasvirlanadi. Bunda ular kod simvollarining elementi
hisoblanadi. Kod so'zi tarkibidagi raqamning joylashishi yoki tartib raqami
uning pozisiyasini belgilaydi.
Zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari ularga xalaqitlar, shovqinlar
ta’sir qilganda xam, o’zlarining sifatli ishlash qobiliyatlarini yo’qotmasliklari
lozim. Shuning uchun axborotlarni kodlashda shovqinbardosh kodlar ishlatiladi.
Umuman olganda uzatilgan axborotni to’g’ri qabul qilishning ikki xil usuli
mavjud:
1). Aloqa kanallarini sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash. Amaliyotda bunga
erishish juda qiyin. Sababi xali xam tarmoqda qo’llanilib kelinayotgan eski
turdagi telekommunikatsiya tizimlari evaziga ushbu sifat ko’rsatkichlari sezilarli
ravishda pasayib ketadi;
2). Signallarni shovqinbardosh kodlar bilan kodlashtirishdir. Bu usul
yordamida uncha katta bo’lmagan iqtisodiy – harajatlarsiz axborot uzatish
butunligini ta’minlash mumkin.
Kod deb – istalgan ko’rinishdagi axborotni masofadan turib uzatish uchun
qulay shaklda ifodalashga mo’ljallangan shartli belgilar (simvollar) yoki
signallar sistemasiga aytiladi.

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 13
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
Bu belgilar yoki signallar to’plamiga kod alfaviti deyiladi. Koddagi
elementlar yoki belgilar soni har doim chegaralangan bo’ladi. Bu elementlardan
kodli kombinatsiyalar tuziladi. Kodlar kod alfavitidagi belgilar soni (kod asosi)
ga qarab quyidagicha bo’linishi mumkin:
1)
Ikkilamchi (2 asosli) kod [0,1]m = 2
2)
Uchlamchi (3 asosli) kod [0,1, -1] m q3
3)
Ko’p asosli kod [-n/2 ; . . . –1; 0; 1; . . . n/2] , m = n
Shovqinbardosh kod deb – xato qabul qilingan razryadlarni aniqlaydigan
va to’g’rilaydigan kodga aytiladi.
Bunday kodlar quyidagi printsipga asoslanib tuziladi: n razryadli kodli
kombinatsiyalar soni N ta bo’lsin. Lekin axborot uzatish uchun esa faqatgina
ulardan Nr tasi ishtirok etadi va ular ruxsat etilgan kombinatsiyalar deyiladi.N –
Nr tasi esa man qilingan kodli kombinatsiyalar deyiladi.
Agar uzatish tomonidan ruxsat etilgan kodli kombinatsiya uzatilsa va unga
xalaqit ta’sir qilsa, buning natijasida qabul qilish tomonidan boshqa man
qilingan kodli kombinatsiya qabul qilinadi. Bu esa uzatilgan kodli
kombinatsiyaning xato qabul qilinganligini ko’rsatadi. Masalan, ruxsat etilgan

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 14
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
kodli kombinatsiyalar bir – biridan ikkita razryadga farq qilsin Ya’ni kod
masofasi d = 2:0011, 0110, 1001, 1010, 1100, 0101 va xokazo 0111 – bu
kombinatsiya man qilingan kodli kombinatsiyani xato qabul qilinganligidan
dalolat beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, shovqinbardosh kodlarni hosil
qilish uchun ortiqcha razryadli kodlar ishlatiladi. Masalan 8 ta kombinatsiyali
kod uchun 4 ta razryadli kod ishlatiladi. Aslida oddiy kod orqali kodlashtirishda
8 ta kombinatsiya uchun atigi 3 ta razryad (2
3
 = 8) etarlidir.
Shovqinbardosh kodlarning klassifikatsiyasi 1 – rasmda keltirilgan.
Shovqinbardosh kodlar teng taqsimlangan (ravnomerno’y) va teng
taqsimlanmagan (neravnomerno’y) kodlarga bo’linadi. Agar kodli
kombinatsiyalarda kombinatsiyadagi razryadlar soni bir xil bo’lsa, bunday
kodlar teng taqsimlangan kodlar deyiladi. Agarda kodli kombinatsiyalardagi
razryadlar soni har xil bo’lsa, bunday kodlar teng taqsimlanmagan kodlar
deyiladi.
Teng taqsimlangan kodlar ikki turga bo’linadi:
1)
Blokli;
2)
Uzluksiz.
Blokli kodlar uzatilayotgan infonmatsion ketma-ketlik alohida kodli
kombinatsiyalarga bo’linadi va ular bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda
kodlanadi va dekoderlanadi. Bu xolat uzatilayotgan xabarga n ta elementlardan
tashkil topgan blok yoki har xil elementlardan iborat bo’lgan blok mos keladi.
Uzluksiz kodlar esa informatsion razryadlarning uzluksiz ketma-ketligidan
iborat va ularni bo’laklarga bo’lib bo’lmaydi. Bunday kodlarda informatsion
razryadlar orasiga ortiqcha razryadlar ma’lum tartibda joylashtiriladi.

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 15
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
1.1-rasm. Shovqinbardosh kodlarning klassifikatsiyasi
1.2-rasm. n-bloklikodlikombinatsiya
Bloklikodlaro’znavbatidabo’linuvchivabo’linmaydigankodlargaajraladi.
Bo’linuvchikodlardainformatsionvatekshiruvchirazryadlarbo’lib, ularaniqbir-
biridanajratilganholdabo’ladi. Bundaykodlar (n, k) kabibelgilanadi,

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 16
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
n-bloklikodlikombinatsiyadagiumumiyrazryadlarsoni;
k-informatsion razryadlar soni;
r q n-k tekshiruvchi razryadlar soni.
Tekshiruvchi razryadlar (r) yordamida kodli kombinatsiyadagi xato qabul
qilingan razryadlarni aniqlash va ularni to’g’rilash mumkin.
Bo’linmaydigan kodlardagi razryadlarning qaysi birlari informatsion,
qaysi birlari tekshiruvchi ekanligini ajratib bo’lmaydi.
Bo’linuvchi kodlar xam o’z navbatida chiziqli va nochiziqli kodlarga
bo’linadi.
Chiziqli kodlar deb – shunday (n,k) blokli bo’linuvchi kodlarga aytiladiki,
ulardagi tekshiruvchi razryadlar, informatsion razryadlarning chiziqli
kombinatsiyalaridan iborat bo’ladi. Chiziqli kodlar xozirgi kunda eng keng
tarqalgan kodlar sarasiga kiradi. Bunga misol sifatida tsiklik kodlarni keltirish
mumkin.
Shovqinbardosh kodlar quyidagi vazifalarda qo’llanilishi mumkin:
1)
Xatonianiqlovchikodlar;
2)
Xatonianiqlovchivato’g’rilovchikodlar.
Xatonianiqlovchikodlaruchunminimalkodmasofasiquyidagitengsizlikniqan
oatlantirishilozim:
d
0
 t
A
+ 1
d
0
– minimal kod masofasi yoki Xemming masofasi;
t
A
 – aniqlanadigan xatolar soni.
Xatoni to’g’rilovchi kodlar uchun minimal kod masofasi quyidagi
tengsizlik bajarilganda o’rinli bo’ladi:
d
0
 2 t
t
+ 1
t
t
- kodli kombinatsiyalardagi to’g’rilanuvchi xatolar soni.
Minimal masofaning ortishi bilan kodlarning korrektsiyalash xususiyati
ortib boradi. Ruxsat etilgan kombinatsiyalar soniN
r
 o’zgarmas bo’lganda, kod

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 17
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
masofasi d ortishi uchun N-N
p
 man etilgan kombinatsiyalarning sonini ortirish
lozim. Bu xolatda kodli kombinatsiyaning ortiqchaligi ortadi:
N
N
n
k
n
R
p
2
2
log
log
1
k – Informatsion razryadlar soni;
n – Umumiy razryadlar soni;
R – Kodli kombinatsiyaning ortiqchaligi yoki ortiqchalik koeffitsienti.
Korrektsiyalovchi kodlarning ortiqchaligi axborot uzatish tezligini
kamayishiga olib keladi. Bu esa uning asosiy kamchiligidir. Ammo bu
kodlarning ishlatilishi uzatish ishonchliligini ortishini ta’minlaydi.
Kod t
A
karralik xatolarni aniqlashi va t
t
karralik xatolarni to’g’rilashi uchun,
kod masofasi quyidagi tengsizlikni qanoatlantirishi lozim:
d
0
t
A
+t
T
+ 1
d
0
 = 3 kod masofasi uchun tekshiruvchi razryadlar sonir va umumiy
razryadlar soni n orasida quyidagi bog’liqlik mavjud:
r   log
2
( n + 1)
Kod uzunligi n = k + r – kodli kombinatsiyadagi umumiy razryadlar soni.
Tekshiruvchi razryadlar soni r – xatolarni korrektsiyalash uchun zarur
bo’lgan kodli kombinatsiyadagi razryadlar soni.
Kod asosi m – kodli kombinatsiyadagi bir – biridan farq qiluvchi impuls
belgilarining qiymatlar soni. Impuls belgilarining qiymati sifatida 0 va 1
raqamlaridan foydalaniladi.
Kodning quvvati N
r
 – xabarni uzatish uchun foydalaniladigan kodli
kombinatsiyalar soni:
N
r
 = 2
k
Kodli kombinatsiyalarning umumiy soniN – xamma mumkin bo’lgan
kombinatsiyalar soni:
N = m
n

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 18
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
Kodli kombinatsiyaning vazni
 – kodli kombinatsiyadagi birlar soniga
teng bo’ladi. Masalan: 10011111000-dagi umumiy razryadlar soni
n = 11, vazni   = 6 ga teng.
Kodning sonli harakteristikasi W ( ) –   vaznli kodli kombinatsiyalar
soni. Masalan 00000, 01110, 10101, 11011 kodli kombinatsiyalardan iborat
bo’lgan kodning sonli harakteristikasi quyidagicha:
W (0) = 1; W (3) = 2; W (4) = 1
Aniqlanmaydigan xatolar extimolligi (R
no
)– qabul qilingan kodli
kombinatsiya uzatilgandan farq qilganda kod buni farqlash xususiyatiga ega
emas. Mana shu xodisa ro’y berishi extimolligi – aniqlanmaydigan xatolar
extimolligi (R
no
) deyiladi.
Ruxsat etilgan kodli kombinatsiyalar soni N
r
 – xabarlarni uzatish uchun
qo’llanadigan kodli kombinatsiyalar soni:
N
r
 = 2
k
Simvollaripaydobo'lishiningehtimolibirxilbo'lganma'lumotlarni
samaralikodlashSamaralikodlashshovqinsizaloqakanallaridaqo'llaniladi. Bunda
kanallarda asosiy masala – maksimal axborot uzatish tezligini ta'minlash, ya'ni
axborot uzatish tezligini aloqa kanalining ma'lumot uzatish imkoniga etkazish
hisoblanadi. Agar N(x) – birlamchi ma'lumotning entropiyasi bo'lsa, hamda (xi)
ma'lumotining simvollarini paydo bo'lish ehtimolligi bir xil va ma'lumot manbai
alfavitining hajmi m bo'lsa, (xi) ma'lumotini hohlagan i simvolining paydo
bo'lish ehtimolligi P(xi) bir xil qiymatga ega bo'ladi, ya'ni:
m
=
)
P(x
i
1
Ma'lumotning entropiyasi (N(x)):
ga teng bo'ladi.
i=1,.., m,

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 19
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
Agar kodlash uchun k asosli raqamli koddan foydalanilgan bo'lsa (kod
simvollari elementlari alfavitining hajmi k ga teng) va bunda kod simvollari
elementlarining entropiyasi
, simvol elementlarining paydo bo'lish
ehtimolligi bir xil va ular o'zaro mustaqil bo'lish sharti bajarilganida quyidagi
formula orqali hisoblanadi:
.
Bunda samarali kod simvoli elementlarining uzunligi
 quyidagi
formula yordamida hisoblanishi mumkin:
n
k
k
=
k
m
=
H
H
=
l
n
x
2
2
2
2
1
log
log
log
log
Shovqinsiz aloqa kanallari orqali uzatiladigan ma'lumotlarni samarali
kodlashtirish Shennon teoremasiga asoslanadi:
Agar ma'lumot manbaining entropiyasi N [bit/simvol] ga va aloqa
kanalining uzatish qobiliyati S [bit/sek] ga (aloqa kanalining uzatish qobiliyati
deganda, uning eng maksimal ma'lumot uzatish tezligini ta'minlashi tushuniladi)
teng bo'lsa, har doim shunday kodlash usulini topish mumkinki, kanalda
ma'lumot uzatish tezligining o'rtacha qiymati ushbu formula negizida
hisoblangan tezlikga teng bo'ladi:
H –ma’lumot manbaning entropiyasi;
C - aloqa kanalining uzatish qobiliyati.
E'tiborni teoremaning isbotiga qaratmasdan, uning imkoniyatiga
to'xtalamiz: ushbu teorema kod simvollarining bir xil ehtimol va bir-biriga
bog'liq bo'lmagan holda kelib tushishini ta'minlaydi, har bir simvol yordamida
bir nuqtadan ikkinchisiga uzatilayotgan axborot hajmi log2 k (bit/element) ga
teng bo'ladi.
Bunda
m = k
n
.

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 20
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
Lekin teorema qanday usul asosida samarali kodlash mumkinligi to'g'risida
hech qanday ko'rsatma bermaydi.
Keltirilgan xususiyatlarga asoslanib, ma'lumotlarning o'zaro bog'liq va
o'zaro bog'liq bo'lmagan simvollarini samarali kodlash bo'yicha bir qator
algoritmlar ishlab chiqilgan, ular bugunda ham samarali kodlash jarayonlarida
qo'llaniladi.
Algoritmlar ma'lumot manbaida ko'p qaytariladigan simvollarni eng kichik
uzunlikdagi kod kombinasiyalari bilan kodlashga asoslanadi.
Axborotni kamroq bitlarni sarflab uzatish axborotni kodlashtirishning
samarali usullarining maqsad va vazifasi hisoblanadi. Axborotni
kodlashtirishning samarali usullaridan foydalanilganda kanalning
o'tkazuvchanlik qobiliyatidan samarali foydalanish mumkin.Shennon - Fano kodi
paydo bo'lguncha aloqa kanallari orqali uzatilayotgan axborotlardagi belgilar
uzunligi bir xil bo'lgan bitlar yordamida kodlashtirilar edi.Shennon - Fano kodi
paydo bo'lgandan so'ng uzatilayotgan axborotdagi har bir belgining paydo bo'lish
ehtimolligiga qarab turib, uzunligi har xil bo'lgan bitlar yordamida kodlash
imkoniyati paydo bo'ldi.Axborotda biror bir belgining paydo bo'lish ehtimolligi
kattaroq bo'lsa, uni ikkilik sanoq tizimidagi kodining uzunligi “kichikroq bit”
bo'ladi.
Agar axborotda biror bir belgining paydo bo'lish ehtimolligi kichikroq
bo'lsa, uni ikkilik sanoq tizimidagi kodining uzunligi “kattaroq bit” bo'ladi.
Samarali kodlash algoritmlarining kamchiliklari;
-
tashqi shovqinlarga ta'sirchanligi - shovqin ta'sirida bitta elementda
sodir bo'lgan xato bir kod kombinasiyasini vaqt birligi bo'yicha boshqa qiymatga
ega ikkinchisiga o'tib ketishiga sabab bo'lishi mumkin;
-
bir kod simvoli boshqa vaqt birligidagi simvolga aylanishi mumkin,
buning oqibatida joriy va keyingi simvollar noto'g'ri dekodlanadi va birlamchi
ma'lumot boshqa ma'lumotga o'zgarib ketadi;

Bajardi:
Bekmetov Sh.N.
Bet 21
Tekshirdi:                  Raximov T.O.
-
keyingi kamchilik bu texnikaviy jihatdan ularni yaratish murakkabligi
hisoblanadi:
-
qurilma bufer va simvollarni yig'ish uskunalariga ega bo'lishi kerak.
Chunki aloqa kanallari bir xil uzunlikdagi kod kombinasiyalarini uzatishda
samarali ishlaydi, yuqoridagi algoritmlardagi kod kombinasiyalarining uzunligi
har xil, ularni yig'ib bir tugallangan ma'lumot shakliga keltirish uchun oldin
qabul qilingan simvollarni saqlash kerak bo'ladi.
Xaffmen kodi asosan faksimil tizimlarda ishlatiladi. Xaffmen kodlarining
shartlari quyidagilardan iborat:
-
eng ko'p uchraydigan simvollarni birinchi uzatish;
-
simvollar extimolligini aniqlash;
-
extimolligiga qarab joylashtirish (katta kichikligiga qarab);
-
entropiya hisoblanadi;
-
entropiya xisoblangandan keyin daraxt xoliga keltiriladi va
kodlashtiriladi.
Uzatilayotgan axborotlarni kodlash usullaridan biri bu o’ralgan kodlar
yordamida kodlab uzatishdir.O’ralgan kodlar bushunday kodlarki ular yordamida
xatoliklarni to’g’irlash mumkin bo’lib,ular axborotlarni uzluksizyoki ketma-ket
tarzda qisqa fragmentlar (bloklar) yordamida qayta ishlashga asoslangandir.