Глицирризин кислотаси, структураси, ҳисобланган структуралари

5.2. Membranalarning asosiy turlari 
Tirik hujayraning tashkil qilishi va funksiyasida membranalar asosiy oʻrinni 
egallaydi. Biologik membranalar hujayrani tashqi muhitdan ajratadigan (plazmatik 
membranalar) va alohida qismlarga boʻladigan toʻrlardan iborat.
Plazmatik membranalar nafaqat qobiq vazifani, balki ular molekula va 
ionlarning hujayraga kirib kelish va undan chiqishini tartibga soluvchi vosita 
vazifasini bajaradi. Plazmatik membranalar oʻta elastik boʻlgani uchun hayvon 
membranalari oʻz shaklini tez oʻzgartira oladilar. Oʻsimlik va bakteriya 
membranalarining plazmatik qobiqlari qattiq holdagi hujayra devorlari bilan 
oʻralganligi bois oʻz shaklini oʻzgartirishi qiyin boʻladi. 
Hujayra membranalari hayvon, oʻsimlik, zamburugʻlar va oddiy 
hujayralarda boʻlib, unda genetik material – xromatin saqlanadi. Uni himoya qilish 
uchun yadro qobiq bilan oʻralgan. Bu qobiq ikkita membranadan tuzilgan boʻlib, 
tashqaridan (plazmadan) yadroga turli moddalarni oʻtkazmaydigan kanallarga ega.
Mitoxondriyalar – hujayra organellaridan biri boʻlib qoʻsh qavatli membrana 
bilan oʻralgan. Uning ichida ATF sintez boʻlib, u oʻz navbatida energiya zahirasi 
vazifasini bajaradi. Ular ozuqa energiyasini turli xil energiyaga aylantirib beradi. 
Bitta hujayrada ipsimon yoki granula koʻrinishidagi bir necha ming 
mitoxondriyalar uchraydi. 
Lizosomalar subhujayra zarrachalardan iborat boʻlib, membrana bilan 
oʻralgan. Oqsillar, nuklein kislotalar, polisaxaridlar va boshqa moddalarni tutgan 
liposomal fermentlar nafaqat oʻziga yot boʻlgan moddalarni, balki eski hujayra 
qoldiqlarini parchalab, tozalash qobiliyatiga ega. 

---

96 
Endoplazmatik toʻrlar – hujayra ichki komponentlaridan biri hisoblanadi. 
Ular chuqur qatlamlar, pufakcha va kanallarga ega boʻlib, plazmatik membranaga 
yopishib turadi. Endoplazmatik membranalar Goldji apparati deb ataluvchi 
pufakchalar va sisternalardan iborat boʻlib, sintez qilingan yangi oqsillarni 
joylashtiradi va tashqariga chiqarib yuboradi. Bundan tashqari Goldji apparatida 
oqsillarga uglevodlar biriktirilib, glikoproteidlar sintez jarayoni ham kechadi.
Mikroorganizmlar oʻz hujayralarini himoyalash uchun bakterial devorlar deb 
nom olgan membranalar bilan oʻralgan. Grammusbat bakteriyalar uchun 
membrana bir qavatli, grammanfiylari uchun esa membrana qoʻsh qavatdan iborat 
boʻladi. Bunday devorlar ichki qatlami aminokislota va qandlardan iborat 
polimerdan (peptidogliqandlar), tashqisi esa qand va lipidlardan (lipopoliqandlar) 
tashkil etgan. Qoʻshimcha devorlar zamburugʻ, suv oʻsimliklari va oliy 
oʻsimliklarining hujayra devorlarini plazmatik membrana parmalashga olib 
keluvchi bukilishdan himoya qiladi.