Global finansliq kriztin’ rawajlaniw tendenciyalari Kirisiw Tiykarg’i bo’lim

Rawajlang’an ma’mleketlerde 2007-2008 jillarda JIO’nin’ o;siw ko’rsetkishleri ha’m 2009-jilg’a keleshek prognozlari.

4-súwret maǵlıwmatlarınan kórinip turıptı, olda, jáhánnıń rawajlanǵan mámleketlerindegi ekonomikalıq ósiw pátlerinde keskin ózgeris júz bergen. Qirg’izistan saldamlı azap shekip atırǵan Ullı Britaniya hám Germaniyada 2009 jılda jalpı ishki o’nimdi óndirisinde 2008 jılǵa salıstırǵanda 0, 1% hám 0, 2% ga tómenlew kútilip atır.
Ja’ha’n finanslıq daǵdarısı MDH mámleketlerin da shette qaldırmadi. Krezis Rossiya, Ukraina hám Qazastanda óziniń saldamlı unamsız aqıbetlerin kórinetuǵın etdi. Rossiyada tiykarınan ekonomikanıń real sektorında iskerlik jurgiziwshi jetekshi kompaniyalar aktsiyalarınıń bahaları keskin túsip ketti. Bul jaǵday birinshi náwbette jáhán energetika resursları bazarındaǵı barqarar emes konyunkturanin’ ju’zege keliwi nátiyjesinde júz berdı. “Qazaqstan ekonomikalıq káramatı” degen at menen atalip atirg’an Qazaqistandag’i «ashiq ekonomika» siyasatı hám stixiyali xarakteristikaǵa iye bolǵan jáhán ekonomikasına integraciyalasiw procesi global finanslıq krizis sharayatında óziniń saldamlı kemshiliklerine iyeligin kórsetdi. Ekspertlerdiń tán alıwlarinsha, Qazaqistanda bankler iskerligin qadaǵalaw etiwshi organlar iskerliginiń jetkilikli dárejede tashkil etilmegenligi nátiyjesinde bank sistemasınıń sırtqı qarızları kommerciya bankleri minnetlemeleri quramında sonday dárejegeshe jetip bardıki, nátiyjede mámleket ekonomikasınıń ámeldegi jaǵdayı olardı ózlestiriw múmkinshiligine iye bolmay qaldı. Bankler tárepinen sırtqı kredit resursları esabına, birinshiden, kreditlerdi waqıtında qaytara alıw uqıpı shubhalı bolǵan qarızdarlar ushın, ekinshiden kóshpes múlk bazarındaǵı spekulyativ maqsetler degi iskerlik ushın kreditler beriliwi bank-finans sistemasınıń turaqlılıǵına ziyan jetkezdi. Nátiyjede Qazaqistanda da kóshpes múlk obiektleri bahalarınıń málim bir múddet dawamında jasalma túrde joqarilawi júz berdı jáne bul jaǵday uzaq dawam etpesten, kredit bazarındaǵı defolt jaǵdayın júzege shıǵardı.
Ipoteka bazarındaǵı jasalma qáliplestirilgen joqarı bahalardıń keskin túsip ketiwi hám ekonomika daǵı páseńlewli jaǵdaylar qatar bankler hám kárxanalardıń krizis shegarasına alıp keldi. Kapitallardıń shetke shıǵıp ketiwi, júzip juretuǵın kurslar boyınsha alınǵan sırtqı qarızlardıń qımbatlawi bank sistemasındaǵı máselelerde óz ańlatpasın taptı hám olar aktivleri sapasınıń tómenlewi Qazaqistan bankleriniń xalıq aralıq kredit reytinginiń tómenlep ketiwine alıp keldi. Házirde ayırım analizshiler, Qazaqistan húkimetiniń krizis aqıbetlerin jumsatiw boyınsha kórip atırǵan ilajları mámleket bank sisteması iskerligin qayta tiklew ushın jetkilikli emesligin tán alıw etpekteler. Sol orında búytiw kerekki, ha’zirde rawajlanıp baratırǵan finanslıq krizis inflyatsiya, qatar bankler hám finanslıq mákemelerdiń páseńlewge júz tutıwı tásirinde jumıssızlıq, islep shıǵarıw pátleriniń tómenlewi hám basqalar negizinde ekonomikalıq krizis formasında kúsheyip barıp atır. Bunnan usıdan ayqın boladı, ha’zirgi jáhán finanslıq daǵdarısınıń ayriqsha ózgesheligi – bul onıń ekonomikanıń finanslıq sektorınan baslanıp, real sektorına ótkenligi bolıp tabıladı.