Global qtisodiy rivojlanish strategyalari

Ishlovchi-migrantlarni jalb qiluvchi ikkinchi markaz 70-yillarda Yaqin Sharq mintaqasida paydo bо‘ldi. Neft qazib oluvchi mamlakatlar Hindiston, Bangladesh, Pokiston, Iordaniya, Yaman, shunindek, Gretsiya, Turkiya, Italiyadan ishlashga kо‘pchilikni jalb qilgan. 90-yillar boshiga kelib u yerda 4,5 mln. xorijliklar ishlagan (mahalliy ishchilar shu davrda 2 mln. kishini tashkil etgan). Alohida mamlakatlar ishchi kuchining umumiy miqdorida immigrantlar ulushi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu tarzda, Birlashgan Arab Amirliklarida u 97% ni, Quvaytda - 86,5% ni, Saudiya Arabistonida - 40% ni tashkil etgan, ya’ni butun ishchi kuchining kо‘p qismini tashkil etgan.
Yaxudiylar Yaqin Sharqda migrantlarning ahamiyatli guruhini tashkil etadi. 1989-1994 yillarda MDH mamlakatlaridan Isroilga 500 ming kishi kо‘chib kelgan. Sobiq kommunistik mintaqadan yevreylarni qochib ketishining asosiy sabablariga etnik Vatanga qaytish, siyosiy noaniqlik va iqtisodiy qiyinchiliklardan qochish, qarindoshlar bilan birlashuv va diniy sabablar kiradi. Isroil barcha yahudiylarni о‘zlarining tarixiy vatanlariga qaytarishga harakat qilmoqda. Yaxudiylarning «Jannatmakon yer»ga migratsiyasi umuman olganda siyosiy sabablar tufayli bо‘lsada, uning iqtisodiy jihatlari ham mavjud, turmush darajasi past bо‘lgan mamlakatlardan Isroilga kelayotgan migrantlar oqimining jadalligi ham bundan dalolat beradi.
Ishchi kuchini о‘ziga tortuvchi markazlar ichida eng yirik va 300 yildan beri mavjud bо‘lgan markaz Shimoliy Amerika (AQSH va Kanada) hisoblanadi. Amerikalik statistlarning ma’lumotlariga kо‘ra, 90-yillar davomida belgilangan kvota 675 ming kishi bо‘lishiga qaramay yiliga 1 mln.dan ortiq migrantlar AQShga kirib kelgan. Ushbu mamlakatning mehnat resurslari tarixdan ma’lumki immigrantlar hisobiga tashkil topgan. Hozirgi paytda ham mamlakat ishchi kuchining 5% ga yaqinini xorijliklar tashkil etadi. Urushdan keyingi immigratsiya ushbu mamlakatda bir necha bosqichlarga ega. Birinchisi kuchli Yevropa oqimini tashkil etib, G‘arbiy Yevropa mamlakatlaridan AQShga 6,6 mln. kishi kirib kelgan. Ikkinchisi 1965 yilda boshlanib, bu paytda Osiyo va Lotin Amerikasidan kelganlarga qulay sharoit yaratuvchi qonun qabul qilingan. 1993 yildan uchinchi bosqich boshlanib, bu paytda Yevropa - Irlandiya, Polsha, shuningdek Argentinadan emigrantlarga talab kо‘p bо‘ldi.
Tо‘rtinchi xalqaro mintaqa Avstraliyada о‘z ifodasini topdi. Ushbu mamlakatda 200 mingta xorijiy ishchilar faoliyat kо‘rsatmoqda. Avstraliya о‘z siyosatini, AQSH singari immigrantlarni о‘zlashtirishga yо‘naltirdi. Bundan tashqari, 1982 yildan boshlab Avstraliya mamlakatda biznesni rivojlanishiga kо‘maklashuvchi migratsion siyosatni olib bormoqda. Unga asosan, mamlakatga birinchi navbatda iqtisodiyotga investitsiya qiluvchi immigrantlar qabul qilinadi. Avstraliya hukumati mamlakat hududining katta qismida aholi zichligi darajasining pastligi va uning tarkibida xitoy millati ulushining kо‘payib borayotganidan xavotirda. Shuning uchun ham Kanberra tomonidan Avstraliya mamlakatiga - qit’aga oq irqga mansub aholini, asosan fertil (turmush qurish va farzand kо‘rishga qodir) yoshdagi ayollarning kо‘chib о‘tishini rag‘batlantirish borasida chora-tadbirlar majmui e’lon qilingan.
Mehnat migratsiyasining beshinchi markazi Osiyo-Tinch okeani mintaqasi - Bruney, Yaponiya, Gonkong, Malayziya, Singapur, Koreya, Tayvan, Pokiston bо‘lib hisoblanadi. Masalan, Yaponiya ishchi kuchini kirita boshlab, odatda, ular koreyslar edi, ammo oxirgi paytlarda qora ishni bajaruvchi eronliklar ham paydo bо‘la boshladi. Shu bilan bir paytda Yaponiya mazkur mintaqa mamlakatlariga uning tо‘g‘ri investitsiyalarini amalga oshiruvchi yuqori malakali ishchi kuchini chiqara boshladi. Ushbu migratsiya tranzit professional migratsiya degan nom olgan.
Lotin Amerikasida ishchi kuchini jalb qiluvchi oltinchi markaz tashkil bо‘lgan, u yerda immigrantlarni asosan Argentina va Venesuela qabul qiladi. Migrantlarning umumiy soni 3 mln. kishini tashkil qilib, kо‘pchilik qismi lotin amerikaliklardan tarkib topgan. Biroq Argentina, Boliviya, Braziliya, Venesuela, Chili va Paragvay Sharqdagi Yevropaliklarni jalb qilish bо‘yicha maxsus dastumi subsidiya qilishdi, shular qatorida sobiq SSSRdan chiqib kelganlar ham mavjud. Ular neftchilar, injenerlar, ximiklar, fermerlarga katta ehtiyoj sezmoqda.
Bulardan tashqari Afrika markazi ham mavjud. Taxminiy baholarga kо‘ra Afrikadagi mamlakatlararo migratsiya 2 mln. kishini tashkil etadi. Asosan boyroq Afrika davlatlari qо‘shni mamlakatlardan malakasiz ishchilarni qabul qilishadi. JAR sobiq Sovet Ittifoqi mamlakatlaridan mutaxassislarining oqimiga qiziqish bildiradi.
Asosiy migratsiya oqimining geografik yо‘nalishlari bо‘yicha jahon ishchi kuchi bozorining 4 ta yirik markazini asosiy deb aytish mumkin: Yaqin Sharq; G‘arbiy Yevropa; AQSH va Kanada; Avstraliya.
MDH doirasida Rossiya yirik markaz bо‘lsa-da, u ham eksportyor, ham importyor mamlakat sanaladi. Rossiyadan MDHdan tashqariga ishchi kuchi eksport qilinsa (yiliga 10 ming kishi), MDH mamlakatlaridan - asosan Ukraina, Belorusiya, Moldaviya, Qozog‘istondan (yiliga 300-500 ming kishi) import qilinadi.