Гносеология – билиш фалсафаси

Ҳақиқат шакллари

• Мутлоқ ҳақиқат
• предметни келажакда тўлдирилиши ёки унга аниқлик киритилиши мумкин бўлмаган тарзда тўла, мукаммал билишдир

• Объектив ҳақиқат
• – билимларимизнинг инсон инсониятга боғлиқ бўлмаган мазмуни

• Нисбий ҳақиқат
• – борлиқни асосан тўғри акс эттирса-да, образ объектга унча мос эмаслиги билан ажралиб турадиган билим

• Ҳақиқат концепциялари

• Корреспондент
• назариянинг тажрибада олинган маълумотларга мувофиқ бўлишини талаб қилади

• Прагматик
• амалиёт мезони кўпинча тўғридан-тўғри эксперимент тушунчаси билан боғланади

• Когерент
• (назарий) концепция эса экспериментга мувофиқ бўлиши, унга зид келмаслиги, унинг натижаларини башорат қилиш имконини бериши лозим

• Ҳақиқатни объектив-
• идеалистик тушуниш

• дунёнинг онгда акс этиш жараёнига боғламасдан
• қараш ва уни инсоннинг объект ҳақидаги
• билими хоссаси сифатида эмас,
• балки эмпирик борлиққа қўшимча
• тарзда объективлашган қандайдир
• вақтдан ташқаридаги ғоянинг
• хоссалари сифатида талқин
• қилишда намоён бўлади.

• Ҳақиқатни субъектив
• идеалистик тушуниш

• инсон билимининг хоссалари ва таркиби билан боғланади, бироқ мазкур билим унда ташқи, мустақил дунёнинг акс этишига боғланмайди, чунки бундай дунёнинг мавжудлиги инкор этилади

• ХУЛОСА

• 1. Билиш доимо қандайдир янги, илгари номаълум бўлган нарсани яратишга
• йўналган ижоддир. Ижоднинг бош мезони (кўрсаткичи) – олинган натижа-
• ларнинг янгилиги ва ижтимоий аҳамиятга эга эканлиги. У жуда катта
• ақлий ва жисмоний ҳаракат («ижод машаққатлари» деб бежиз айтмайдилар),
• баъзан фуқаролик жасорати ва ҳатто жонбозлик талаб қилади.
• 2. Шундай қилиб, инсоннинг билиши ривожланиб борувчи, фаол жараёндир.
• Бу, аввало,жамиятда янги эҳтиёжларнинг туғилиши, тегишли равишда
• амалиётнинг ривожланиши ва такомиллашуви билан белгиланади.
• 3. Айни шу сабабли билиш «мангу ҳаракат, қарама-қаршиликларнинг юзага
• келиши ва уларнинг ечилиши жараёни» деб қаралиши лозим.
• 4. Билиш жараёнининг ички мантиғи (изчиллиги) қандай?