Гносеология – билиш фалсафаси


Download 1.1 Mb.
bet1/4
Sana22.12.2022
Hajmi1.1 Mb.
#1043189
  1   2   3   4
Bog'liq
5-mavzu. Bilish falsafasi Gnoseologiya

Bilish falsafasi (Gnoseologiya)

  • РЕЖА
  • Билиш назариясининг предмети ва ўзига хос хусусиятлари
  • Билишнинг асосий турлари ва шакллари
  • Хиссий, Эмпирик, назарий, мантиқий ва интуитив билиш
  • даражаларининг ўзаро алоқаси ва фарқи
  • 4.Хақиқат билиш мезони.

«Гносеология» - соф фалсафий категория. Унинг номи юнонча gnosis – билим, илм ва logos – таълимот, фан сўзларидан келиб чиққан. Сўзма-сўз маъноси - «билиш ҳақидаги таълимот (фан)», «онг ҳақидаги таълимот (фан)»

  • Гносеология фанида ўрганилади
  • инсоннинг дунёни
  • билиш имконияти
  • инсоннинг ўзликни
  • англаш жараёни
  • билишнинг
  • билмасликдан
  • билим сари юксалиши
  • билимлар табиати ва
  • уларда акс этувчи
  • нарсаларнинг ўзаро
  • нисбати

Гносеологиянинг асосий муаммоси бизнинг барча билимларимиз тажрибада синалганми? деган «оддий» масалани ечишдан иборат

  • рационализм
  • эмпиризм
  • гносеология
  • инсонда туғма ғоялар, адолат,
  • инсонийлик, уйғунлик ғоялари
  • ва тажрибадан олиниши
  • мумкин бўлмаган бошқа ғоялар
  • мавжудлигидан келиб чиқади
  • инсон, инсоният шахсий ёки и
  • жтимоий тажрибага
  • эга бўлгунга қадар
  • бирон-бир ғоя мавжуд бўлинишни
  • инкор этадилар
  • Фалсафада идрок этиш
  • перцепция
  • (лот.«perception» -
  • идрок этиш) ўзини
  • қуршаган дунёдаги
  • нарсалар ва
  • ҳодисаларни сезгилар
  • орқали идрок этиш
  • апперцепция
  • борлиқни ақл
  • билан англаш, билиш,
  • уларни
  • ғояларда ифодалаш
  • Демокритда –
  • образлар (эйдослар)
  • Янги давр –
  • сенсор сигналлари
  • Берклида –
  • субъектнинг сезгилари
  • Лейбниц билиш-
  • илоҳийлаштирилган ғоянинг
  • инсон туғма тушунчаларига
  • таъсири
  • Мах, Авенариус ва б. билиш
  • бу сезгиларнинг бўш ва
  • тежамли алоқасини амалга
  • оширишдир
  • Гегель –
  • мутлақ ғояни англаш
  • ДУНЁНИНГ
  • ИНСОН ОНГИДА
  • АКС ЭТИШ
  • ТАМОЙИЛЛАРИ
  • Агностиклар, аксинча, буни рад этадилар
  • ДУНЁНИ
  • БИЛИШ
  • МУМКИН-МИ?
  • Скептиклар билимнинг ҳақиқийлигига
  • шубҳа қиладилар
  • Гносеологик
  • релятивизм
  • – борлиқ ҳодисалари ва воқеаларини билиш ўзгарувчанлиги, ўткинчилигини мутлақлаштирувчи агностицизмнинг йўналишларидан бири
  • БИЛИМ – БУ ҲАҚИҚАТГА МОС
  • ВА АСОСЛАНГАН ИШОНЧДИР
  • ҳақиқийлик (мувофиқлик)
  • шарти – «агар P ҳақиқий бўлса,
  • у ҳолда S P ни билади»
  • ишончлилик (эътиқод, мақбуллик)
  • шарти – «агар S P ни билса,
  • у ҳолда S P га ишонади (унинг мавжудлигига
  • эътиқоди комил бўлади)
  • асослилик шарти
  • «S P ни билади, башарти у ўзининг P га
  • бўлган ишончини асослаб
  • бера олса»
  • ГНОСЕОЛОГИЯДА БИЛИМ ТАЛҚИНИ
  • S - Субъект - P - Предмет
  • ОЛАМНИ АНГЛАШ, ЎЗЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ
  • моддий-техникавий –
  • тирикчилик
  • воситаларини ишлаб
  • чиқариш, меҳнат,
  • амалиёт
  • маънавий (идеал) –
  • субъект ва объектнинг
  • билишга доир
  • муносабатлари
  • улар ўртасидаги кўп
  • сонли муносабатларнинг
  • биридир
  • Билим шакллари
  • Ижтимоий билим
  • Ўйин воситасидаги билим
  • Диний билим
  • Фалсафий билим
  • Мифологик билим
  • Илмий билим
  • Кундалик билим
  • Бадиий билим
  • Шахсий билим
  • Кундалик билим – бу ҳар хил фаолият
  • шакллари – жумладан ишлаб чиқариш
  • фаолияти, эстетик фаолият,
  • сиёсий фаолият ва ҳоказоларнинг
  • таъсирида шаклланадиган
  • турмуш билан боғлиқ тушунчалар
  • мажмуи авлодлар тўплаган жамоа
  • коллектив тажрибаси
  • маҳсули ҳисобланади.
  • Ўйин воситасидаги билим
  • нафақат болалар, балки катталар
  • фаолиятининг ҳам муҳим унсури
  • ҳисобланади. Ўйин жараёнида шахс
  • қизғин билиш фаолиятини амалга оширади,
  • билимларнинг катта ҳажмини ўзлаштиради,
  • маданий бойлик – ишга доир ўйинлар,
  • спорт ўйинлари, актёрларнинг ўйинлари
  • ва шу кабиларни қон-қонига сингдиради.
  • Мифологик билим борлиқнинг фантастик
  • инъикоси ҳисобланади. Мифология
  • доирасида табиат,коинот ва одамлар,
  • улар мавжудлигининг шарт-шароитлари,
  • алоқа шакллари ва ҳоказолар
  • ҳақидаги муайян билимлар шаклланган.
  • Бадиий билим борлиқни тушуниб
  • етиш рефлексиянинг ўзига хос шакли бўлиб,
  • у санъат борлиғининг барча босқичларида –
  • асар ғоясидан бошлаб унинг
  • одамлар томонидан қабул қилинишигача –
  • ўзига хос тарзда рўёбга чиқади.
  • Диний билим. Диннинг асосий вазифаси
  • – инсон ҳаёти, табиат
  • ва жамият борлиғининг
  • мазмунини аниқлашдан иборат.
  • Дин универсумнинг пировард
  • мазмунлари ҳақидаги ўз
  • тасаввурини асослаб, дунё ва
  • инсониятнинг бирлигини
  • тушунишга кўмаклашади.
  • Фалсафий билим. Фалсафа санъат ва
  • дин каби, билиш вазифаларини ечиш
  • билангина кифояланмайди. Унинг бош
  • вазифаси санъат ва дин билан уйғун ҳолда–
  • инсоннинг дунёда маънавий мўлжал
  • олишига кўмаклашишдан иборат.
  • Фалсафий билиш айни шу мақсадга
  • Бўйсундирилган.
  • Илмий билим.
  • Билишнинг энг олий шакли фандир
  • фаннинг асосий вазифаси объектларнинг ўзгариш
  • ва ривожланиш қонунларини аниқлашдан иборат
  • ижтимоий
  • фанлар
  • табиий
  • фанлар
  • техника
  • фанлари
  • Эмпирик далил
  • Реал эксперимент
  • Кузатиш
  • Илмий далил
  • Мавжуд назарий билимдан фойдаланиш
  • Гипотезаларни тажрибада текшириш
  • Гипотезаларнинг шаклланиши
  • Образ
  • Моделли экспримент
  • Эмпирик умумлаштириш
  • Эмпирик тадқиқот натижаларини ҳисобга олиш
  • Фикрий экспримент
  • Қонунуларни аниқлаш
  • Улар аҳамиятини аниқлаш
  • Атама ва белгиларнинг киритилиши
  • Назарияларни яратиш
  • Зарурат бўлса қўшимча гипотезаларни қўллаш
  • Назарияни тажрибада текшириш
  • ИЛМИЙ БИЛИШ СТРУКТУРАСИ
  • Шахсий билим.
  • М.Полани. Шахсий билим концепцияси – англаш мумкин бўлган нарсаларни фаол ўзлаштириш, алоҳида маҳорат ва алоҳида воситаларни талаб қилувчи ҳаракат.
  • Ижтимоий билим
  • асосан ўзи ўрганаётган
  • борлиқнинг сифат
  • томонини тавсифлашга
  • қараб мўлжал олади.
  • ҳодисалар сифат
  • ва хусусийлик
  • нуқтаи назаридан
  • ўрганилади
  • Билиш дунёнинг иккига
  • бўлинишини назарда тутади
  • билиш қобилиятига
  • эга бўлган индивид
  • микрогуруҳ, ижтимоий
  • гуруҳ синф,
  • жамият ҳамдир
  • Субъект
  • Объект
  • БИЛИШ
  • инсон қўлга киритадиган
  • ахборотнинг энг олий даражаси
  • изчил ва ижодий фаолиятининг
  • ижтимоий жараёни
  • ителлектуал манбага
  • таянишни талаб қилади
  • билиш жараёнини тил
  • ёрдамида амалга оширилади
  • инсон қўлга киритадиган
  • ахборотнинг энг олий даражаси
  • янги, илгари номаълум бўлган
  • нарсани яратишга йўналгандир
  • Билиш – одам онгида ҳаёт ҳақиқатининг фаол мақсадли акс этиш жараёни.
  • билиш жараёнида маиший ҳаётнинг ҳар хил қирралари кўринади,
  • нарсаларнинг ички ва ташқи моҳияти очилади. Ташқи олам кўринишлари,
  • шунингдек, билиш фаолияти субъекти одам одамни, яъни ўзини-ўзи
  • тадқиқ қилади. Замонавий гносеология гностицизм тамойилларига асосланади.
  • Одамнинг билиш
  • турлари
  • Одам ташқи оламни
  • билишни аждодлар билиш
  • натижалари орқали ўрганади
  • (китоб ўқийди, ўрганади,
  • моддий ва маънавий
  • маданият янгиликларига
  • яқинлашади)
  • Билиш масаласига қарашлар:
  • Гностицизм тарафдорлари билишнинг ҳозирги
  • ҳолати ва келажагига оптимистик руҳда қарайдилар.
  • уларнинг фикрича, олам – ўрганилади, одам эса, билиш
  • учун чексиз имкониятларга эга. Улар билишни жараён деб
  • биладилар, бунинг натижасида онгда оламни акс эттириш
  • билан ўз-ўзини ўрганади.
  • Агностицизм тарафдорлари инсоннинг оламни билиш
  • имкониятларига ёки умуман билиш мумкинлигига
  • ишонмайди ёки оламни қисман билиш мумкин деб билади.
  • Агностиклар орасида энг машҳури И.Кантдир. У агности-
  • цизмнинг изчил назариясини илгари сурди. Улар билиш
  • идеал онгнинг мустақил фаолияти деб ҳисоблаганлар.
  • Образ ва объект муносабатлари муаммоси (XVII-XVIII)
  • Механик дунёқараш механикаси
  • «Бирламчи ва иккиламчи сифатлар ҳақидаги таълимот» Ж.Локк (1632-1704), Р.Декарт (1596-1650), Т.Гоббс (1588-1679)
  • Бирламчи сифат
  • Иккиламчи сифат
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling