Gordon Olport: shaxsning dispozitsion nazariyasi

mavzu: Reymond Kettel: shaxs nazariyasi strukturasi Reja:

1. 
   Shaxs xususiyatlari nazariyasining umumiy tamoyillari. 2.Shaxs xususiyatlari kategoriyasi: tuzilishli tamoyillar.
   

Tayanch so‟z va iboralar: -ekstraversiya (jalb kilmok) kirishimlilik, - xayrixoxlik (yokimtoylik) –iliklik yoki dushmanlik, vijdonlik (ishonchlik) emotsional barkarorlik -madaniyatlilik, tajribaga ochiklik,urtamiyonalik, kizikishlar torligi.
SHaxsni tasvirlashda R.B.Kettell boshka yondashuvdan foydalangan, shaxs xususiyatlari ichidan ikkilamchi va birlamchi, dastlabki, konstitutsional, genetik shartlanganlik, tajriba ta‘sirida rivojlangan va boshkalar, boshkacha kilib aytganda temperamental va xarakterilogik xususiyatlarni ajratish mumkin (5,7,10,14).

Kettel uzining empirik ishlarida G.Ollport ajratgan shaxslarga tegishli guruxlarni yaxlitlashtirish etiteti yulidan bordi va 171 gurux sinonimini, keyinchalik 36 bipolyar turlarga, undan keyin esa ularni boshka izlanishlarda 46 juftga tuldirdi.

SHaxs xususiyatlarini keltirib chikaradigan (dastlabki) sistemasi Kettellga kura xilma-xildir va kuyidagilarni uz ichiga oladi:

• 
  kizikkonlik (konstitutsonallikni keltirib chikaruvchi) xislatlari, ya‘ni emotsional, tezkorlik, reaktivlik va shaxsning atrofdagi ragbatlantiruvchi omillarga reaktsiya energiyasi kabi idividual ta‘sirlanish uslubini aniklaydigan xislatlar.
  
• 
  ta‘sirlanish samaraliligi aniklovchi kobiliyat-xislatlar,
  
• 
  xarakatlanuvchi reaktsiya kuchlariga taalukli va belgilarning ikkita sinfini tashkil kiluvchi dinamik xususiyatlar – erglar, insonning xulk-atvorini ifodalovchi (kurash va rakobatga yunaltirilgan, poda-poda bulib yashash tuygusi, avtonomlik) tugma xususiyatlar va ijtimoiy madaniyat meyorlari ta‘sirida shakllanadigan shuningdek kizikshlarning namoyon bulishini uz ichiga oladigan sentimentlar, attiyudlar.
  

Katta yoshli insonni ta‘riflashda R.Kettell uzi ajratib olgan 19 faktor, yosh bolalarni tasvirlashda esa 12 faktor yetarli deb xisoblaydi. Bu faktorlarni anik ilmiy (texnik), chegara bilan belgilangan va maishiy nomlarini sanab utamiz. Barcha faktorlar manfiy va musbat kutblarga ega, lekin bu muxim axamiyatga egaligini bildirmaydi: psixologik planda ular bir xil, manfiylik va musbatlilik esa muayyan vaziyatda bulishi mumkin. Fakat bolalarda topilgan faktorlar kalin shrift bilan ajratilgan (9).

Jadval 17