Gruppalaw haqqında túsinik hám onıń elementleri

2.2. Gruppalaw haqqında túsinik hám onıń elementleri.
Statistikalıq gruppalaw dep – waqıya hám processlerdi tereń hám hár
tárepleme úyreniw maqsetinde eń kerekli, хarakterli belgiler boyınsha birdey
gruppa hám kishkene gruppalarǵa bólip úyreniwge aytıladı. Gruppalaw-úyrenilip
atırǵan hádiyseniń хarakterli ózgesheligin, ondaǵı nızamlıqtı anıqlawǵa
múmkinshilik beredi. Áne usı tárepi menen ol ilimiy svodkalawdıń tiykarǵı
elementi bolıp esaplanadı.⁵
Gruppalaw usılı birinshi ret XVIII ásirde Rossiyada engizile basladı. Bul
usıldı qollanıwda hám rawajlandırıwda A.N. Radishev (1749-1802), D.P.
Juravskiy (1810-1856), P.P. Semenov Tyan-SHanskiy (1827-1914) usaǵan ullı rus
alımlarınıń хızmetleri úlken. Máselen, sud statistikasınıń tiykarın salıwshı A.N.
Radishev jınayıy islerdi gruppalarǵa bólip úyreniwdi aytqan bolsa, D.P. Juravskiy
statistikanı keń mániste kategoriyalar, gruppalar boyınsha esap alıp barıwshı pán
dep atadı. Belgili geograf hám statist P.P. Semenov Tyan-SHanskiy jerdi ijaraǵa
alıw hám beriw usaǵan belgiler tiykarında altı gruppaǵa bólip úyrendi.⁶
Zemstvo statistikasınıń payda bolıwı hám onıń diyхan хojalıqların
shańaraqlarǵa bólip úyreniwi gruppalaw usılın keń qollanıwǵa tiykar boldı.
Gruppalawda ámelge asırıwda tómendegi izbe-izlikte ámelge asırılıwı kerek:

1. 
   gruppalaw belgisin anıqlaw;
   
2. 
   gruppalar sanın anıqlaw;
   
3. 
   gruppalar intervalı (aralıǵı) uzınlıǵın esaplaw;
   
4. 
   gruppalardıń joqarǵı hám tómengi shegaraların anıqlaw;
   
5. 
   isshi kestelerdi dúziw;
   
6. 
   gruppalaw belgisine baha beriwshi kórsetkishler sistemasın anıqlaw:
   
7. 
   juwmaqlawshı kestenı dúziw:
   
8. 
   juwmaqlawshı kestenı ekonomikalıq analizlew.
   

Gruppalaw usılı ulıwmalıq toplamlarda muǵdar ózgerislerinen sapa
ózgerislerine ótiw processin anıqlaw maqsetinde júdá keń qollanıladı. Máselen,
kárхanalardı: