*guliston davlat universiteti axborotnomasi, Tabiiy va qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2019. №3 3

Олинган натижалар ва уларнинг таҳлили 
Термитларга қарши кураш чоралари 1950-1970 йиллари асосан зараркундага қарши ДДТ 
ва гексахлоран сингари инсон саломатлиги ва иссиққонли ҳайвонларга нисбатан зарарли 
хусусиятга эга бўлган препаратлар мўлжалланган эди. Бу препаратлар ишлаб чиқаришдан олиб 
ташлангандан кейин термитларга қарши оргонафосфат ва карбоматлар 1970-1990 йиллар 
давомида кураш воситаси сифатида тавсия этилди. Атроф муҳит ва инсон саломатлигига 
салбий таъсири туфайли кейинги тавсия этилган препаратларни ҳам қўллаш тақиқланганлиги 
сабабли ўтган аср охирларига келиб, термитларга қарши пиретроид препаратлар тавсия этила 
бошланди. Аммо, бу препаратлар Марказий Осиё шароитида термитларга қарши юқори самара 
бера олмади. 2000 йил бошида термитларга қарши комплекс чора-тадбирларини амалга 
ошириш, шу жумладан зараркунандага қарши экологик зарарсизроқ препаратлардан 
фойдаланиш масалалари кўтарила бошланди [2]. 
Лаборатория шароитида кимёвий препаратлар Нортекс-альфа, Нортекс-люкс ва Пирилакс 
ем-хўрак тарзида фильтр қағозларга шимдирилиб термитларга озиқа сифатида берилди. 
Тажрибада термитлардан ҳар бир кимёвий препарат нормасини синаш учун 150 та ишчи 
термит табақалари ажратилиб Петри ликобчаларига 10 тадан солинди. Назорат вариантида 
дистрланган сувда фақат фильтр қағози намланиб, термитлар озиқа сифатида фойдаланилди.
Кузатув ишлари лаборатория шароитида +22С, +26С да амалга оширилиб кимёвий 
препаратлар (Нортекс-альфа, Нортекс-люкс ва Пирилакс) билан дориланган қурилиш 
материалларининг оловга чидамлиги бўйича ҳам аниқлиқ киритилди яъни препаратлар фильтр 
қағозларга шимдирилиб ва қуритилиб ёқилганда Пирилакснинг ёнувчанглигининг йўқлиги 
аниқланди. Нортекс-альфа, Нортекс-люкс кимёвий препаратлари аччиқ ҳидли бўлганлиги 
сабабли термитлар биринчи куни ўлганлиги аниқланди, Пирилакс препарати ҳидсиз 
бўлганлиги сабабли 7 кунга келиб термитларнинг нобуд бўлганлиги маълум бўлди. Натижада

---