Guruh : Bajardi: Tekshirdi: Navoiy -2023yil

Karyerning ishchi maydoni – bu ochish va qazib olish ishlari bajariladigan
maydon. U bir vaqtda ishda bo’lgan ochish va qazib olish pog’onalarining mavjudligi bilan asoslanadi. Ishlar maydonining joylashuvi ishchi pog’onalarining balandlik nuqtalari va ularning ish fronti uzunligi bilan xarakterlanadi. Ishchi maydon o’zidan vaqt bo’yicha harakatlanadigan va o’zgaradigan yuzani tashkil qiladi, uning chegaralarida kon massasini tayyorlash
va qazib olish amalga oshiriladi. U karyerning bir, ikki yoki barcha bortlarini o’z ichiga olishi mumkin. Karyerning qurilishida ishchi maydon qoidaga ko’ra,
faqatgina ochuvchi pog’onalarni o’z ichiga oladi, kon-kapital ishlarning yakuniga ko’ra qazib oluvchilarni ham o’z ichiga oladi. Ishchi maydondagi qazib oluvchi, ochuvchi va kon-tayyorlash zaboylarining soni mustaqil tanlanmaydi, buning sababi alohida ishlarning bajarilishi bu ko’rsatkichlarga bog’liq bo’ladi. Karyerda har bir ekskavator ish vaqtida muayyan gorizontal
maydonni Sб egallaydi, u ishchi maydonning kengligi Вр п . va ekskavator blokining uzunligi Lб bilan xarakterlanadi. Asosan temiryo’l transportida Sб минг м va avtomobil transportida Sб10 . минг м2. Karyer ishchi maydonida joylashishi mumkin bo’lgan ekskavator
b
loklarining soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Bunda, ko =0.85-0.93 – ishchi maydondagi pog’onalarning qiyaliklarini inobatga oluvchi koeffitsiyent; .k р б 0,7 0,8 - zaxira bloklarining mavjudligini inobatga oluvchi

koeffitsiyent (ishchi bo’lmagan). Konni qazib olish davrida ishchi maydonning o’zgarishi turlicha bo’ladi. Karyerning qurilish davrida va uning quvvatini aniqlashda ishchi maydon rejada
va balandlikda turli konlarni qazib olishda oshadi. Karyerning loyiha quvvatini aniqlashda ishchi maydon maksimal nuqtaga erishadi. Gorizontal va nishab konlarni qazib olishda ishchi maydonning balandlik nuqtasi uncha o’zgarmaydi
(asosan yuza relyefining o’zgarishidan va foydali qazilmaning joylashish chuqurligidan) va uning o’lchamlari rejada faqatgina karyer konfiguratsiyalarining o’zgarishi sababli o’zgaradi Bunday konlarning qazib olish davrida kon – tayyorlash ishlari bo’lmaydi. Gorizontal va nishab konlarni qazib olishda ishchi maydon asosan qoplovchi tog’ jinsi va
foydali qazilmada cheksiz va nisbatan o’lchamlar bo’yicha doimiydir. Shu sababli ular uzunasiga rivojlanadi. Qiya va tik qiya konlarda karyerning chuqurlashishi bilan ishchi maydon ham pasayadi Yangi pog’onalarni kesish oqibatida yuqoridagi gorizontlar karyer chegarasigacha bormaguncha ularning kattaligi oshadi. Maydonning tekis relyefida karyerning
ikkala bortining qazib olinishida ishchi maydonning yuzasi
(
м2 ) quyidagi formula bilan aniqlanadi

Bunda,
hр з . - ishchi maydon balandligi, m; в , л - mos ravishda qazilmaning yotgan va osilgan tomonidan ishchi bort

qiyalik burchagi, daraja;
Вд - karyer tubi kengligi, m;
Lф у . - pog’onalar ish frontining o’rtacha uzunligi, m. Yuqorida karyer chegaralariga yetgandan keyin yuqori gorizontlarda ishlar
to’xtatiladi va ishchi maydon vertikal bo’yicha siljiydi (chuqurlashadi) va uning o’lchamlari kamayadi. Shu sababli qiya va tik qiya konlarni qazishda ishchi maydon chuqurlashuvchi deb a
taladi.
Gorizontal (a) va tik qiya (b) kon uyumlarini qazishda karyerning ishchi maydoni (sonlar bilan karyer ishchi maydoni holatining o’zgarishi ko’rsatilgan); Karyerning oxirgi konturi.

Xulosa;

Qazib olish tizimi elementlarining o’lchamlari (pog’onalar balandligi, ishchi va ishchi bo’lmagan maydonlar kengligi, ish fronti uzunligi, ish frontining siljish tezligi, panellar o’lchamlari va boshqalar) uskunalar majmuasi parametrlari bilan bog’liq. Shu sababli ular bir bo’lgan ochish va qazib olish va uskunalar
majmuasining texnologik ko’rsatkichlari bilan birgalikda ko’rilishi kerak. Bu texnologiya va kompleks mexanizatsiyalashning birligini ta’minlash maqsadida
akad. V.V.Rjevskiy tomonidan ochish va qazib olish texnologik komplekslariga uskunalar va texnologik yechinmalar birligi tushunchasi kiritilgan (birinchi o’rinda qazib olish tizimi va ularning parametrlari bo’yicha), ular o’zaro
belgalangan hajmlarda kon ishlarining xavfsiz, yuqori unumli va iqtisodiy bajarilishini ta’minlaydi.
Pog’onalar. Pog’onaning asosiy parametri uning balandligi hisoblanadi, bu ko’rsatkich bevosita uskunaning unumdorligiga, qazib olingan foydali qazilma sifatiga, karyer bortining qiyalik burchagi, ishl fronti uzunligi, transport aloqalarining uzunligi, kon-kapital ishlari va boshqalarga ta’sir qiladi.
Pog’onalarning ishchi maydoni. Pog’onalarning ishchi maydonlarining minimal mumkin bo’lgan qiymatlari asosan qo’llaniladigan uskunalar, karyer transporti turi, transport vositalarining harakatlanish sxemalari, pog’onalar
balandligi, tog’ jinsi qattiqligiga bog’liq bo’ladi.