Guruh: 1a-21 Met Bajardi Risqulov Sardorbek Qabul qildi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM FAN VA INOVATSIYA VAZIRLIGI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI OLMALIQ FILIALI

“Energetika va mashinasozlik” kafedrasi

“Elektronika va elektrotexnika” fanidan

MUSTAQIL ISH
Guruh: 1a-21 Met
Bajardi Risqulov Sardorbek
Qabul qildi: G`aniyev Sarvar

Toshken 2023
Mavzu: Elektromagnitlar
Reja:

1. 
   Elektromagnitlar haqida.
   
2. 
   Elektromagnitlar tarixi.
   
3. 
   Elektromagnitlarning qo`llanilishi.
   
4. 
   Xulosa.
   
5. 
   Foydalanilgan ma`lumotlar.
   

1. 
   Elektromagnitlar haqida.
   

Elektromagnit magnit maydonning elektr toki tomonidan ishlab chiqarilgan magnit turidir. Elektromagnitlar odatda gʻaltak ichiga oʻralgan simdan iborat. Sim orqali oʻtadigan tok sim oʻrami orasida toʻplangan magnit maydon hosil qiladi, bu gʻaltakning markazini bildiradi. Tok oʻchirilganda magnit maydon ham yoʻqoladi. Sim oʻramlari koʻpincha temir kabi ferromagnit yoki ferromagnetik materiallardan yasalgan magnit oʻzak atrofida oʻraladi; magnit oʻzak magnit oqimini toʻplaydi va yanada kuchli magnit hosil qiladi.
Elektromagnitning doimiy magnitdan asosiy afzalligi shundaki, magnit maydonni oʻramdagi elektr tokini nazorat qilish orqali tezda oʻzgartirish mumkin. Biroq, doimiy magnit tashqi quvvatga muhtoj emas, elektromagnit esa magnit maydonni ushlab turish uchun doimiy tokni talab qiladi.
Elektromagnitlar dvigatellar, generatorlar, elektromexanik solenoidlar, relelar, dinamiklar, qattiq disklar, MRI mashinalari, ilmiy asboblar va magnit ajratish uskunalari kabi boshqa elektr qurilmalarning komponentlari sifatida keng qoʻllaniladi. Elektromagnitlar sanoatda temir va poʻlat parchalari kabi ogʻir temir buyumlarni olish va koʻchirish uchun ham qoʻllaniladi.

Magnit maydon — harakatlanayotgan el ektr zaryadlarga va magnit momenpish jismlarga taʼsir qiladigan kuch maydoni. M. Faradey birinchi marta 1845-yilda fanga kiritgan. U elektr oʻzaro taʼsirlar ham, magnit oʻzaro taʼsirlar ham yagona moddiy maydon yordamida amalga oshadi, deb hisoblagan. Elektromagnit maydonning klassik nazariyasini J. Maksvell yaratgan (1873). Oʻzgaruvchi Magnit maydon oʻzgaruvchi elektr maydon bilan uzviy bogʻlangan. Magnit maydon harakatdagi elektrlangan jismlar, elektr tokli oʻtkazgichlar va magnitlangan jismlar atrofida hosil boʻladi (rayemga q.). Elektr toki hosil qiladigan Magnit maydon Bio— Savar — Laplas qonuniga, Magnit maydon ning elektr tokiga taʼsiri esa Amper qonuniga asosan aniqlanadi.
Magnit maydon mikrodunyo hodisalarida, kosmik obʼyektlarda ham kuzatiladi. Mikrodunyo hodisalaridagi Magnit maydon, asosan, barcha zarralarning magnit momentga ega boʻlishligiga, harakatlanuvchi elektr zaryadiga Magnit maydon koʻrsatadigan taʼsirga bogʻliq. Bular esa moddalardagi paramagnetizm, diamagnetizm, ferromagnetizm, antiferromagnetizm, magnit rezonans, magnitooptika hodisalari, Faradey effekti kabi hodisalarni yuzaga keltiradi.
Harakatlanuvchi elektr zaryadi Magnit maydon da tekis aylanma (vint chizigʻi boʻyicha) harakat qiladi. Magnit maydonning ayrim joylarida elektr zaryadlarning harakat yoʻnalishi qarama-qarshisiga oʻzgarishi mumkin. Magnit maydonning bunday joylari magnit koʻzgular deyiladi. Magnit maydon taʼsirida atom ichidagi elektronlar qoʻshimcha harakat qiladi. Atomning nurlanishi Magnit maydon taʼsirida oʻzgaradi (qarang Zeyeman effekti). Jismda tarqaluvchi yorugʻlikning qutblanish tekisligi Magnit maydon taʼsirida maʼlum burchakka buriladi (Faradey effekti). Yer, Quyosh singari koʻpgina moddiy sistemalar Magnit maydon ga ega. Quyosh dogʻlari kuchli Magnit maydon bilan bogʻlangan. Quyoshdagi oʻzgarishlar natijasida Yer Magnit maydonning kuchli gʻalayonlanishi — magnit boʻronlari hosil buladi. Kosmosni oʻzlashtirish, yadrolarni sintez qilish, plazma fizikasi va boshqa sohalardagi fan va texnika masalalari Magnit maydon ni oʻrganish bilan bogʻliq. Magnit maydon, asosan, kucheiz (500 Gs), oʻrtacha (500 Gs dan 40 kGs gacha), kuchli (40 kGs dan 1 MGs gacha) va oʻta kuchli (1 MGs dan yuqori) xillarga boʻlinadi. Kuchsiz va oʻrtacha Magnit maydondan elektronika, elektrotexnika radiotexnikada, shuningdek, 500 Gs dan 40 kGs gacha boʻlgan Magnit maydondan zaryadli zarralar tezlatkichlari, Vilson kamerasi, pufakli kamera, mass-spektrometr kabi kurilmalarda foydalaniladi. Kuchli va oʻta kuchli Magnit maydon, asosan, qattiqjismlar fizikasida, ferromagnetizm va antiferromagnetizm xossalarini oʻrganishda, magnitogidrodinamik generator va boshqalarda ishlatiladi. Kucheiz va oʻrtacha Magnit maydon doimiy magnitlar, elektr magnitlar, oʻta oʻtkazuvchi magnitlar, solenoidlar (elektr toki utkazgichi) yordamida, kuchli Magnit maydon yoʻnaltirilgan portlatish usulida olinadi (oxirgi usulda mis quvur ichida oldindan kuchli impulyeli Maghhhhjnit maydon hosil qilinadi va u kuchli portlashning radial bosimiga duch"r qilinadi).